حکمرانی جهانی

آمریکا اکنون با معمایی دوگانه روبه‌روست: (1) پذیرش حضور چین در آمریکای لاتین و به رسمیت شناختن پایان انحصار تاریخی خود. (2) افزایش فشار و حضور نظامی-اقتصادی در منطقه‌ای که برای افکار عمومی داخلی، اهمیت استراتژیک آن کمتر از خاورمیانه یا آسیا جلوه داده می‌شود. هر دو گزینه هزینه‌زا هستند؛ گزینه نخست به معنای عقب‌نشینی ژئوپلیتیک و گزینه دوم به معنای ورود به یک رقابت فرسایشی در جغرافیایی که حتی متحدان سنتی آمریکا هم مایل به تقابل مستقیم با چین در آن نیستند.

ایالات‌متحده به دلیل ساختار متناقض داخلی و الزامات امپریالیستی خود، در مسیر عقب‌نشینی منسجم از آسیا نیست. تغییر رویکردها در اسناد استراتژیک بیشتر جنبۀ تاکتیکی دارند تا تحول بنیادین. در این چارچوب، چین با اتکای به تمرکز منطقه‌ای و رشد توان دریایی خود، در برابر آمریکا قرارگرفته است؛ اما جنگ مستقیم الزاماً محتمل‌ترین سناریو نیست. بلکه تداوم رقابت غیرمستقیم، واگذاری مسئولیت به متحدان و تشدید فضای بی‌ثباتی، سیمای واقعی آیندۀ روابط دو قدرت را شکل خواهد داد.

غربی‌ها هم درحالی‌که شعار «مجازات مسکو» سر می‌دهند، پشت درهای بسته به فکر بازگشت به میدان پروژه‌های نفتی هستند. از این پرونده یک درس کلیدی بیرون می‌آید: وقتی انرژی به ابزار اصلی سیاست بدل شود، تحریم‌ها دیر یا زود جای خود را به معامله‌های پنهان خواهند داد. این همان پارادوکس غرب است: قدرتی که می‌خواهد روسیه را تنبیه کند؛ اما در عمل همچنان به نفت و گاز او وابسته است و همین وابستگی، ستون تحریم‌ها را از درون تهی می‌کند.

امضای قدرت سیبری ۲ بیش از یک اعلام پروژه زیرساختی است؛ نشانه‌ای است از اینکه نقشه انرژی جهانی چقدر عمیق تغییر کرده است. اروپا و روسیه که روزگاری در پیوند متقابل بودند، اکنون در مسیرهای واگرا حرکت می‌کنند. چین و روسیه که زمانی با تردید به یکدیگر می‌نگریستند، در آغوشی تنگ‌تر فرو می‌روند؛ هرچند نه به‌عنوان طرف‌های برابر؛ و بازیگری تازه، مغولستان، به‌عنوان یک کریدور انرژی اوراسیا وارد صحنه می‌شود.

پکن در سطح ژئوپلیتیک به دنبال توازن با غرب است و در سطح ژئواکونومیک، بیشتر نفت و مواد خام ایران را می‌خرد تا اینکه سرمایه‌گذاری صنعتی بلندمدت انجام دهد. در بعد ژئوتکنولوژیک نیز همکاری‌ها محدود و همراه با خطر قفل‌شدگی فناورانه است. این پرسش برای سیاست‌گذاران ایرانی حیاتی است: چگونه می‌توان رابطه با چین را از وابستگی یک‌سویه به شراکت متوازن و فناورانه ارتقا داد؟

درحالی‌که واشنگتن از «آربیتراژ هندی» سخن می‌گوید و دهلی‌نو را به سودجویی از جنگ متهم می‌کند، واقعیت این است که آمریکا و اروپا خود از بزرگ‌ترین خریداران فرآورده‌های پالایش‌شده هند هستند. به‌بیان‌دیگر، نفت روسیه اگرچه به‌ظاهر از مرزهای غربی طرد شده؛ اما از مسیر پالایشگاه‌های هند بار دیگر به بازارهای اروپایی و آمریکایی راه‌یافته است.

وزیر خزانه‌داری ایالات‌متحده، اسکات بسنت، اخیراً از راهبردی پرده برداشت که در نگاه اول ساده به‌نظر می‌رسد: جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای بازسازی صنایع و احداث کارخانه‌های جدید در خاک آمریکا. یک تفاوت کلیدی اما وجود دارد: این سرمایه‌ها، عمدتاً از جیب متحدان واشنگتن می‌آید؛ کشورهایی مثل ژاپن، کره‌جنوبی و حتی اروپایی‌ها. جالب‌تر اینکه خود آمریکایی‌ها هم بی‌پرده می‌گویند این سرمایه‌گذاری‌ها باید مثل یک «صندوق ثروت ملی آمریکا» عمل کند؛ صندوقی که کنترل آن در دست رئیس‌جمهور است.

جنگ کوتاه ژوئن ۲۰۲۵ (خرداد 1404) میان ایران و اسرائیل پایان یافت؛ اما پیام آن برای کشورهای عرب خلیج‌فارس پابرجاست: آمریکا همچنان ستون امنیت منطقه برای آن‌هاست. بااین‌حال، هرچه پیوندهای اقتصادی با شرق عمیق‌تر می‌شود، معادله امنیتی شکننده‌تر خواهد شد. آینده خلیج‌فارس را نه یک قدرت؛ بلکه موازنه‌ای پرریسک میان شرق و غرب تعیین خواهد کرد.

بدون اعتماد متقابل در حوزه امنیت سایبری، حتی پرمنفعت‌ترین توافقات تجاری نیز دوام نخواهند داشت. اعتماد دیجیتال به مهم‌ترین ارز ژئوپلیتیکی عصر هوش مصنوعی تبدیل‌شده است.

تجربه‌های پیشین نشان می‌دهد که رویکرد «امتیاز اقتصادی برای امنیت فوری» اگرچه ممکن است بحران‌های کوتاه‌مدت را مدیریت کند؛ اما در بلندمدت ساختار وابستگی را تقویت می‌کند. توافق اخیر نیز، با وجود ظاهر برد–برد، بیش از آنکه گامی به‌سوی خودکفایی باشد، تثبیت‌کننده موقعیت برتر آمریکا در تعاملات دوجانبه است.

توافق ۷۵۰ میلیارد دلاری انرژی میان اتحادیه اروپا و آمریکا، با وجود ادعای تقویت روابط دو سوی آتلانتیک، بیش از هر چیز یک ابزار راهبردی در جنگ سرد انرژی است. واشنگتن از آن برای گسترش نفوذ جهانی خود بهره می‌برد، مسکو آن را تهدیدی مستقیم می‌بیند و اروپا، در عمل، هزینه مالی و اقلیمی این تقابل ژئوپلیتیک را خواهد پرداخت. حتی در صورت عدم تحقق کامل اهداف، همین روند می‌تواند توازن قدرت در بازار جهانی انرژی را به‌طور اساسی تغییر دهد.

هند در آستانه یک تصمیم بنیادین قرار دارد. ادامه واردات نفت از روسیه، به معنای مقاومت در برابر فشارهای غرب و حفظ استقلال راهبردی است. در مقابل، عقب‌نشینی از این مسیر، شاید حمایت کوتاه‌مدت غرب را به همراه آورد، اما به بهای افزایش هزینه‌های انرژی، بی‌ثباتی تأمین و لطمه به زیرساخت‌های پالایشی خواهد بود.