جستارهایی در حقوق ایران
از: دکتر فرشید فرحناکیان
فردای اقتصاد
دیدار با معاون اول قوه قضائیه
جشن 71 سالروز استقلال کانون وکلای دادگستری
دنیای اقتصاد
دفاع پرس
نشست رئیس قوه قضاییه با هیئت‌مدیره کانون مرکز
میزگرد سازمان بسیج حقوقدانان
برنامه تيتر امشب شبکه خبر
نشست خبری فارس
برنامه ثریا
دانشکده فنی
اتحادیه جنبش عدالتخواه دانشجویی
گروه وکلای دادگو
گفتگو با مجله عدالت‌نامه
مصاحبه سکه با فارس
دادآفرین
همایش دادآفرین
بنیاد حقوقی میزان
رادیو اقتصاد 2
مصاحبه با دنیای اقتصاد
تحلیل ژئواکونومیک استراتژی امنیت ملی ۲۰۲۵: منطق مهار، بازآرایی زنجیره‌ها و فشار بر متحدان تاریخ : 1404/09/17

تحلیل ژئواکونومیک استراتژی امنیت ملی ۲۰۲۵: منطق مهار، بازآرایی زنجیره‌ها و فشار بر متحدان

انتشار نسخه جدید استراتژی امنیت ملی ایالات‌متحده (National Security Strategy) در پایان ۲۰۲۵ را می‌توان نقطه چرخش مهمی در معماری قدرت اقتصادی و امنیتی جهان دانست. این سند یک‌بار دیگر نشان می‌دهد که واشنگتن چگونه ژئوپلیتیک را در خدمت ژئواکونومیک می‌گیرد؛ چگونه بازدارندگی نظامی را در امتداد مهندسی اقتصادی می‌نشاند؛ و چگونه نقش متحدان را از «هم‌ارزهای امنیتی» به «ضلع‌های هزینه‌پرداز یک پروژه بزرگ‌تر» تبدیل می‌کند.
انتشار نسخه جدید استراتژی امنیت ملی ایالات‌متحده (National Security Strategy) در پایان ۲۰۲۵ را می‌توان نقطه چرخش مهمی در معماری قدرت اقتصادی و امنیتی جهان دانست. این سند یک‌بار دیگر نشان می‌دهد که واشنگتن چگونه ژئوپلیتیک را در خدمت ژئواکونومیک می‌گیرد؛ چگونه بازدارندگی نظامی را در امتداد مهندسی اقتصادی می‌نشاند؛ و چگونه نقش متحدان را از «هم‌ارزهای امنیتی» به «ضلع‌های هزینه‌پرداز یک پروژه بزرگ‌تر» تبدیل می‌کند.
حکمرانی جهانی
حق بر خدمات عمومی؛ قربانی پنهان کوچک‌سازی بودجه؟ تاریخ : 1404/09/15

حق بر خدمات عمومی؛ قربانی پنهان کوچک‌سازی بودجه؟

درنهایت، پرسش اصلی همچنان پابرجاست: حق بر خدمات عمومی، قربانی پنهان کوچک‌سازی بودجه است یا برنده آن؟ پاسخ به نحوه اجرای سیاست‌ها بستگی دارد. کوچک‌سازی بودجه می‌تواند فرصتی برای انضباط مالی، کاهش تورم و ارتقای کارآمدی باشد؛ اما اگر بدون توجه به حقوق اقتصادی مردم و بدون اصلاح نهادی اجرا شود، نخستین قربانی آن خدماتی خواهد بود که زندگی روزمره مردم به آن وابسته است: سلامت، آموزش، تأمین اجتماعی و رفاه پایه. در یک‌ کلام، بودجه کم اشکالی ندارد؛ اگر حقوق اقتصادی مردم کمتر نشود.
درنهایت، پرسش اصلی همچنان پابرجاست: حق بر خدمات عمومی، قربانی پنهان کوچک‌سازی بودجه است یا برنده آن؟ پاسخ به نحوه اجرای سیاست‌ها بستگی دارد. کوچک‌سازی بودجه می‌تواند فرصتی برای انضباط مالی، کاهش تورم و ارتقای کارآمدی باشد؛ اما اگر بدون توجه به حقوق اقتصادی مردم و بدون اصلاح نهادی اجرا شود، نخستین قربانی آن خدماتی خواهد بود که زندگی روزمره مردم به آن وابسته است: سلامت، آموزش، تأمین اجتماعی و رفاه پایه. در یک‌ کلام، بودجه کم اشکالی ندارد؛ اگر حقوق اقتصادی مردم کمتر نشود.
حقوق اقتصادی حکمرانی خوب
مجوز ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای ترامپ به سئول: نقشۀ جدید قدرت و نفاق تاریخ : 1404/09/11

مجوز ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای ترامپ به سئول: نقشۀ جدید قدرت و نفاق

درواقع، جهان وارد دوره‌ای شده که در آن اشاعه؛ نه از طریق بمب، بلکه از طریق پیشران، مشروعیت می‌یابد. نظامی که نیم‌قرن برای مهار بمب ساخته شد، اکنون در برابر موتور زیردریایی زانوزده است. در چنین وضعی، تنها راه جلوگیری از فروپاشی کامل، پذیرش یک قاعده جهانی واحد است: یا انتقال فناوری HEU برای همه ممنوع باشد، یا باید پذیرفت که نظم عدم اشاعه دیگر وجود ندارد.
درواقع، جهان وارد دوره‌ای شده که در آن اشاعه؛ نه از طریق بمب، بلکه از طریق پیشران، مشروعیت می‌یابد. نظامی که نیم‌قرن برای مهار بمب ساخته شد، اکنون در برابر موتور زیردریایی زانوزده است. در چنین وضعی، تنها راه جلوگیری از فروپاشی کامل، پذیرش یک قاعده جهانی واحد است: یا انتقال فناوری HEU برای همه ممنوع باشد، یا باید پذیرفت که نظم عدم اشاعه دیگر وجود ندارد.
حقوق انرژی حکمرانی جهانی
نقش توافق هسته‌ای عربستان و آمریکا در بازآرایی نظام امنیت انرژی هسته‌ای خلیج‌فارس تاریخ : 1404/09/11

نقش توافق هسته‌ای عربستان و آمریکا در بازآرایی نظام امنیت انرژی هسته‌ای خلیج‌فارس

وزارت انرژی ایالات‌متحده و وزارت انرژی عربستان سعودی در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵ (28 آبان 1404) با امضای «بیانیه مشترک تکمیل مذاکرات همکاری هسته‌ای غیرنظامی» گامی راهبردی برداشتند که می‌تواند نقطه عطفی در معماری ژئواکونومیک انرژی خاورمیانه باشد. این توافق؛ چارچوبی بر اساس «بخش ۱۲۳» قانون انرژی اتمی آمریکا در مورد همکاری با سایر ملل، نه‌تنها شامل انتقال فناوری رآکتور، بلکه تعهدات طولانی‌مدت درزمینه امنیت، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای است.
وزارت انرژی ایالات‌متحده و وزارت انرژی عربستان سعودی در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵ (28 آبان 1404) با امضای «بیانیه مشترک تکمیل مذاکرات همکاری هسته‌ای غیرنظامی» گامی راهبردی برداشتند که می‌تواند نقطه عطفی در معماری ژئواکونومیک انرژی خاورمیانه باشد. این توافق؛ چارچوبی بر اساس «بخش ۱۲۳» قانون انرژی اتمی آمریکا در مورد همکاری با سایر ملل، نه‌تنها شامل انتقال فناوری رآکتور، بلکه تعهدات طولانی‌مدت درزمینه امنیت، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای است.
حقوق انرژی حکمرانی جهانی
ژئواکونومی یک جابه‌جایی کریدوری در آسیای مرکزی: کریدور میانه رقیب اصلی ایران تاریخ : 1404/09/09

ژئواکونومی یک جابه‌جایی کریدوری در آسیای مرکزی: کریدور میانه رقیب اصلی ایران

برای ایران INSTC هنوز یک فرصت است؛ اما نه فرصت نامحدود. تحریم‌ها اگرچه مشکل بیرونی هستند؛ اما بدون پاسخ داخلی (اصلاحات ساختاری، مالی، نهادی، حقوقی) نمی‌توان INSTC را زنده نگه داشت. توصیه راهبردی: رویکرد تقویتی است بدین معنا که: «تحریم را مدیریت کن؛ نه‌فقط تحمل».
برای ایران INSTC هنوز یک فرصت است؛ اما نه فرصت نامحدود. تحریم‌ها اگرچه مشکل بیرونی هستند؛ اما بدون پاسخ داخلی (اصلاحات ساختاری، مالی، نهادی، حقوقی) نمی‌توان INSTC را زنده نگه داشت. توصیه راهبردی: رویکرد تقویتی است بدین معنا که: «تحریم را مدیریت کن؛ نه‌فقط تحمل».
حقوق حمل و نقل حکمرانی جهانی
چرخش ژئواکونومیک در روابط آمریکا و عربستان: از نفت به فناوری، سرمایه و تسلیحات تاریخ : 1404/09/04

چرخش ژئواکونومیک در روابط آمریکا و عربستان: از نفت به فناوری، سرمایه و تسلیحات

دیدار ۱۸ نوامبر ۲۰۲۵ (27 آبان 1404) محمد بن‌سلمان در واشینگتن، فشرده‌ای از این تحول بود. محورهای اصلی گفت‌وگو شامل دفاع، انرژی هسته‌ای، فناوری و سرمایه‌گذاری بود و نقشه‌ای برای دوران پس از هژمونی نفت ارائه داد. این صرفاً یک تحول تدریجی نیست؛ بلکه یک چرخش ساختاری در ژئواکونومی خلیج‌فارس است. دهه آینده خاورمیانه، میدان رقابت داده، هواپیماهای نسل پنجم، انرژی هسته‌ای و سرمایه‌گذاری حاکمیتی است؛ نه صرفاً مخازن نفت.
دیدار ۱۸ نوامبر ۲۰۲۵ (27 آبان 1404) محمد بن‌سلمان در واشینگتن، فشرده‌ای از این تحول بود. محورهای اصلی گفت‌وگو شامل دفاع، انرژی هسته‌ای، فناوری و سرمایه‌گذاری بود و نقشه‌ای برای دوران پس از هژمونی نفت ارائه داد. این صرفاً یک تحول تدریجی نیست؛ بلکه یک چرخش ساختاری در ژئواکونومی خلیج‌فارس است. دهه آینده خاورمیانه، میدان رقابت داده، هواپیماهای نسل پنجم، انرژی هسته‌ای و سرمایه‌گذاری حاکمیتی است؛ نه صرفاً مخازن نفت.
حقوق نفت و گاز حکمرانی جهانی
مهار نفوذ روسیه در صادرات نفت قزاقستان تاریخ : 1404/09/02

مهار نفوذ روسیه در صادرات نفت قزاقستان

انتخاب نهایی قزاقستان میان این سه مسیر، به‌منزله تعیین موقعیت آن در نظم در حال تکوین قرن بیست‌ویکم است؛ نظمی که در آن ژئواکونومیک جایگزین ژئوپلیتیک سنتی شده و قدرت از طریق کنترل مسیرهای انرژی، نه تسلیحات نظامی، تعریف می‌شود. آینده قزاقستان، درواقع آزمونی است برای سنجش اینکه کدام مدل توسعه؛ وابستگی، چندمحوری یا ادغام در اقتصاد غربی، می‌تواند ثبات و رشد پایدار را در یک منطقه به‌شدت رقابتی تضمین کند.
انتخاب نهایی قزاقستان میان این سه مسیر، به‌منزله تعیین موقعیت آن در نظم در حال تکوین قرن بیست‌ویکم است؛ نظمی که در آن ژئواکونومیک جایگزین ژئوپلیتیک سنتی شده و قدرت از طریق کنترل مسیرهای انرژی، نه تسلیحات نظامی، تعریف می‌شود. آینده قزاقستان، درواقع آزمونی است برای سنجش اینکه کدام مدل توسعه؛ وابستگی، چندمحوری یا ادغام در اقتصاد غربی، می‌تواند ثبات و رشد پایدار را در یک منطقه به‌شدت رقابتی تضمین کند.
حقوق نفت و گاز حکمرانی جهانی
سامانۀ روابط اشخاص و کارکردهای آن در فرآیند گزیر بانک‌ها تاریخ : 1404/08/27

سامانۀ روابط اشخاص و کارکردهای آن در فرآیند گزیر بانک‌ها

سامانۀ روابط اشخاص نه‌تنها ابزار نظارت است؛ بلکه پیش‌شرط موفقیت هر گزیر بانکی در ایران است؛ پیش‌شرطی که بدون آن، بازسازی بانک‌های بحران‌زده؛ ازجمله بانک آینده، به معنای حرکت در تاریکی و پذیرش ریسک‌های حقوقی و اقتصادی جبران‌ناپذیر خواهد بود.
سامانۀ روابط اشخاص نه‌تنها ابزار نظارت است؛ بلکه پیش‌شرط موفقیت هر گزیر بانکی در ایران است؛ پیش‌شرطی که بدون آن، بازسازی بانک‌های بحران‌زده؛ ازجمله بانک آینده، به معنای حرکت در تاریکی و پذیرش ریسک‌های حقوقی و اقتصادی جبران‌ناپذیر خواهد بود.
حقوق بانکی
ژئواکونومیِ معکوسِ تحریم‌های نفتی: جهش چین، مقاومت ایران، بازآرایی روسیه تاریخ : 1404/08/26

ژئواکونومیِ معکوسِ تحریم‌های نفتی: جهش چین، مقاومت ایران، بازآرایی روسیه

تحریم‌های نفتی وارد مرحله‌ای شده‌اند که می‌توان آن را «ژئواکونومیِ معکوس» نامید: به‌جای تضعیف دولت‌های هدف، آن‌ها را به سمت شبکه‌های جدید تجارت و همگرایی با قدرت‌های شرقی سوق داده‌اند؛ شبکه‌هایی که ضمن دور زدن ساختارهای غرب‌محور تجارت انرژی، موقعیت ژئواکونومیک چین و هند را تقویت کرده‌اند.
تحریم‌های نفتی وارد مرحله‌ای شده‌اند که می‌توان آن را «ژئواکونومیِ معکوس» نامید: به‌جای تضعیف دولت‌های هدف، آن‌ها را به سمت شبکه‌های جدید تجارت و همگرایی با قدرت‌های شرقی سوق داده‌اند؛ شبکه‌هایی که ضمن دور زدن ساختارهای غرب‌محور تجارت انرژی، موقعیت ژئواکونومیک چین و هند را تقویت کرده‌اند.
تجارت بین‌الملل حقوق نفت و گاز حکمرانی جهانی
بازی دو‌سطحی آمریکا در بازار نفت؛ از فشار بر مسکو تا توازن با پکن تاریخ : 1404/08/21

بازی دو‌سطحی آمریکا در بازار نفت؛ از فشار بر مسکو تا توازن با پکن

تحریم‌های نفتی جدید، نه نقطه‌عطف، بلکه ادامه منطقی سیاست انرژی آمریکا هستند؛ سیاستی که میان نمایش اقتدار در برابر روسیه و حفظ توازن اقتصادی با چین در نوسان است. در جهانی که انرژی بار دیگر ابزار اصلی قدرت شده است، آمریکا بیش از همیشه در حال استفاده از نفت به‌عنوان اهرم کنترل نظم جهانی است. این همان بازی دو‌سطحی است که در آن سیاست‌مداران در سطح اول سخن از تحریم می‌گویند و در سطح دوم، بازار را دقیقاً در همان چارچوبی که می‌خواهند «متعادل» نگاه می‌دارند.
تحریم‌های نفتی جدید، نه نقطه‌عطف، بلکه ادامه منطقی سیاست انرژی آمریکا هستند؛ سیاستی که میان نمایش اقتدار در برابر روسیه و حفظ توازن اقتصادی با چین در نوسان است. در جهانی که انرژی بار دیگر ابزار اصلی قدرت شده است، آمریکا بیش از همیشه در حال استفاده از نفت به‌عنوان اهرم کنترل نظم جهانی است. این همان بازی دو‌سطحی است که در آن سیاست‌مداران در سطح اول سخن از تحریم می‌گویند و در سطح دوم، بازار را دقیقاً در همان چارچوبی که می‌خواهند «متعادل» نگاه می‌دارند.
حقوق نفت و گاز حکمرانی جهانی
ژئو‌اکونومیِ وقفه: اقتصادِ مکث در میدان جنگ اقتصاد جهانی تاریخ : 1404/08/20

ژئو‌اکونومیِ وقفه: اقتصادِ مکث در میدان جنگ اقتصاد جهانی

بوسان شاید صحنه‌ی لبخند دو رهبر بود؛ اما پشت آن، جهان در حال تقسیم دوباره‌ی خطوط نبرد اقتصادی است. این وضعیت چنین نیز توصیف شده است: «قلدرها نیز گاه به آتش‌بس نیاز دارند؛ اما همیشه برای تجدیدقوا».
بوسان شاید صحنه‌ی لبخند دو رهبر بود؛ اما پشت آن، جهان در حال تقسیم دوباره‌ی خطوط نبرد اقتصادی است. این وضعیت چنین نیز توصیف شده است: «قلدرها نیز گاه به آتش‌بس نیاز دارند؛ اما همیشه برای تجدیدقوا».
تجارت بین‌الملل حکمرانی جهانی
ژئو‌اکونومی گروگان: مصادرۀ نکسپریا و سقوط استقلال فناورانه اروپا تاریخ : 1404/08/19

ژئو‌اکونومی گروگان: مصادرۀ نکسپریا و سقوط استقلال فناورانه اروپا

مصادرۀ شرکت هلندی نکسپریا (Nexperia)؛ زیرمجموعۀ گروه چینی وینگ‌تک (Wingtech)، از سوی دولت هلند در اکتبر ۲۰۲۵ (آبان 1404) نه‌تنها یک تصمیم صنعتی بلکه نمادی از تغییر پارادایم در امنیت اقتصادی اروپا بود. این اقدام که با استناد به «امنیت ملی» انجام شد، عملاً به ابزاری در بازی قدرت آمریکا و چین تبدیل گردید و نشان داد که اروپا در حال ورود به مرحله‌ای از ژئو‌اکونومی گروگان است؛ وضعیتی که در آن، مالکیت فناوری به سلاحی ژئوپلیتیک بدل می‌شود.
مصادرۀ شرکت هلندی نکسپریا (Nexperia)؛ زیرمجموعۀ گروه چینی وینگ‌تک (Wingtech)، از سوی دولت هلند در اکتبر ۲۰۲۵ (آبان 1404) نه‌تنها یک تصمیم صنعتی بلکه نمادی از تغییر پارادایم در امنیت اقتصادی اروپا بود. این اقدام که با استناد به «امنیت ملی» انجام شد، عملاً به ابزاری در بازی قدرت آمریکا و چین تبدیل گردید و نشان داد که اروپا در حال ورود به مرحله‌ای از ژئو‌اکونومی گروگان است؛ وضعیتی که در آن، مالکیت فناوری به سلاحی ژئوپلیتیک بدل می‌شود.
تجارت بین‌الملل حکمرانی جهانی