ضربه امنیتی پکن به معامله میلیاردی ترامپ و انویدیا: پکن و واشنگتن در میدان جنگ اعتماد دیجیتال

اين نوشتار در تاريخ سی‌ام مردادماه ۱۴۰۴ در روزنامۀ ایران منتشر شد.

ضربه امنیتی پکن به معامله میلیاردی ترامپ و انویدیا:

پکن و واشنگتن در میدان جنگ اعتماد دیجیتال

لغو ممنوعیت صادرات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی ایالات‌متحده به چین در ژوئیه ۲۰۲۵ و جایگزینی آن با توافق تقسیم ۱۵ درصدی درآمد بین دولت ترامپ و شرکت انویدیا، نقطه عطفی در سیاست فناوری و تجارت بین‌الملل بود. بااین‌حال این رویداد؛ که به‌دنبال لابی‌گری جنسن هوانگ؛ مدیرعامل انویدیا و دیدار وی با رئیس‌جمهور ترامپ در ۶ اوت ۲۰۲۵ (15 مرداد 1404) شکل گرفت، در کمتر از چندروز با یک هشدار امنیتی جدی چین، وارد منطقه خاکستری گردیده است. در روابط فناوری، عمر توافق‌ها به‌اندازه عمر اعتماد طرفین است. هشدار اخیر پکن به شرکت‌های فناوری داخلی برای اجتناب از استفاده از تراشه H20 انویدیا به دلیل نگرانی‌های امنیت ملی، چشم‌انداز اجرای موفق این توافق را پیچیده کرده است. تراشه‌ی H20 یک واحد پردازش گرافیکی (GPU) از شرکت انویدیا است که به‌ویژه برای بازار چین طراحی شده و انعطاف‌پذیری مناسبی برای انطباق با قوانین صادراتی ایالات‌متحده درزمینه هوش مصنوعی دارد. مدل H20؛ که قرار بود نماد بازگشت انویدیا به بازار چین باشد، اکنون به نقطه‌ضعف اصلی توافق واشنگتن–پکن تبدیل‌شده است. یک قطعه سیلیکون می‌تواند سرنوشت یک توافق بین‌المللی را تغییر دهد. تلاقی منافع اقتصادی، امنیت ملی و خودکفایی فناوری، بررسی ابعاد «حقوقی و سیاست‌گذاری»، «امنیتی و ژئوپلیتیکی» و «اقتصادی و خودکفایی فناوری» پیامدهای این دو تحول را ضروری می‌کند.

1) ابعاد حقوقی و سیاست‌گذاری

در آوریل ۲۰۲۵، ایالات‌متحده صادرات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی به چین را تحت قانون اختیارات اقتصادی اضطراری بین‌المللی (International Emergency Economic Powers Act) موسوم به IEEPA ممنوع کرد. این ممنوعیت در ژوئیه همین سال، پس از لابی جنسن هوانگ و مذاکرات مستقیم با ترامپ، به توافقی منجر شد که بر اساس آن صادرات مجدد مجاز شد مشروط به اینکه ۱۵% از درآمد حاصل به خزانه دولت آمریکا واریز گردد.

توافق اخیر نه‌تنها نمونه‌ای نادر از ترکیب دیپلماسی فناوری و منافع مالی مستقیم دولت است؛ بلکه آزمونی برای مرزهای قانون اساسی آمریکا در حوزه مالیات‌های صادراتی به شمار می‌رود. بر اساس بند (5) بخش ۹ از اصل اول قانون اساسی ایالات‌متحده (U.S. Const. Art. I, § 9, cl. 5)، وضع مالیات یا عوارض بر صادرات ممنوع است. اگر این ۱۵% به‌عنوان «مالیات صادراتی» تلقی شود، مغایر قانون اساسی است. با توجه به اینکه کنگره ایالات‌متحده قدرت اصلی در وضع عوارض و مالیات‌ها را دارد توافق مستقیم رئیس‌جمهور با یک شرکت خصوصی برای دریافت سهم از صادرات، بدون مصوبه کنگره، می‌تواند محل نزاع جدی حقوقی شود.

دیوان عالی ایالات‌متحده در پرونده (1998) United States v. U.S. Shoe Corp., 523 U.S. 360 نیز هرگونه اخذ وجهی که مستقیماً بر صادرات وضع شود و تناسب معقولی با خدمات ارائه‌شده به صادرکننده نداشته باشد را «مالیات صادراتی» و مغایر قانون اساسی دانست؛ بنابراین، دولت باید ثابت کند که این ۱۵ درصد درواقع «هزینه مجوز خاص صادرات فناوری حساس» یا «حق‌الامتیاز برای نظارت و تضمین امنیت ملی» است، نه یک مالیات.

استفاده از سازوکار «دریافت سهم از درآمد صادرات» می‌تواند به‌عنوان «اقدام محدودکننده صادرات» (Export Restriction) تلقی شود که کاربرد آن در مقررات سازمان تجارت جهانی نیز محدودشده است؛ مگر آنکه به‌طور کامل در چارچوب استثناهای امنیتی توجیه شود.

کشورهای دارنده فناوری‌های حساس؛ مانند کره جنوبی و ژاپن، نیز ممکن است این مدل «فروش مشروط با حق‌الامتیاز» را جایگزین تحریم کامل کنند که می‌تواند قواعد سنتی تجارت آزاد را دگرگون سازد.

2) ابعاد امنیتی و ژئوپلیتیکی

دولت چین به شرکت‌های فناوری داخلی توصیه کرده از تراشه‌های H20 انویدیا استفاده نکنند، با این استدلال که ممکن است این تراشه‌ها دارای «درهای پشتی» (Backdoors) و دسترسی از راه دور یا خاموش‌کن خودکار (Kill Switch) باشند که امکان قطع یا کنترل از راه دور را فراهم می‌کند. رسانه‌های دولتی چین این موضوع را تهدیدی علیه «حاکمیت دیجیتال» توصیف کرده‌اند. انویدیا این اتهامات را «بی‌اساس» خوانده و وجود چنین قابلیت‌هایی را رد کرده است.

این اقدام، چشم‌انداز بازیابی ۸ میلیارد دلار درآمد ازدست‌رفته انویدیا پس از اجرای توافق ۱۵ درصدی را تهدید می‌کند. ازآنجاکه دولت آمریکا از محل این فروش سالانه حدود 5/ 2 میلیارد دلار درآمد پیش‌بینی کرده بود، هرگونه محدودیت غیررسمی چین بر تراشه H20 می‌تواند بازدهی اقتصادی توافق را کاهش دهد.

پکن با این هشدار به توافق تازه ترامپ–انویدیا ضربه زد و بار دیگر امنیت سایبری را در مرکز مناقشه فناوری قرار داد. بازار تراشه میان واشنگتن و پکن بیش از هر زمان به میدان جنگ اعتماد تبدیل‌شده است. بی‌اعتمادی فناورانه می‌تواند میلیاردها دلار درآمد و پرستیژ سیاسی را هم‌زمان بسوزاند. بدون امنیت مشترک، حتی پرسودترین قراردادها محکوم به فرسایش‌اند. توافق پر سروصدای صادرات تراشه H20، پیش از آنکه ثمر بدهد، قربانی اتهامات امنیتی و رقابت ژئوپلیتیکی شد. هر تراشه حالا حامل تنش‌های دیپلماتیک و سایبری دو قدرت است.

3) ابعاد اقتصادی و خودکفایی فناوری

پیشرفت‌های سریع هواوی و SMIC در تراشه‌های هوش مصنوعی، هم‌زمان با هشدار امنیتی پکن، مسیر وابستگی به محصولات آمریکایی را مسدود می‌کند. پکن از این بحران اعتماد برای تقویت تولید بومی نهایت استفاده را می‌برد.

واکنش چین در راستای راهبرد «Made in China 2025» و خودکفایی در نیمه‌رساناها است. این پیشرفت‌های محسوسی در تراشه‌های هوش مصنوعی داشته‌اند؛ نمونه بارز آن رشد ۵% سهام SMIC در ۱۲ اوت ۲۰۲۵ است.

چنانچه چین در تولید تراشه‌های بومی پیشرفته موفق شود، وابستگی به تأمین‌کنندگان آمریکایی کاهش یافته و قدرت چانه‌زنی پکن در مذاکرات فناوری افزایش می‌یابد. این تحول می‌تواند اثرات بلندمدتی بر ساختار تجارت جهانی فناوری بگذارد.

روشن‌ساز کلام

رقابت ژئوپلیتیک و اتهامات امنیتی علیه تراشه H20، میلیاردها دلار صادرات و اعتبار سیاسی را هم‌زمان تهدید می‌کند. توافق ۱۵ درصدی ترامپ–انویدیا در مورد چین نمونه‌ای نادر از پیوند مستقیم منافع اقتصادی دولت و شرکت خصوصی در حوزه فناوری حساس است. بااین‌حال، واکنش امنیتی اخیر پکن علیه تراشه H20 نه‌تنها سودآوری این مدل را تهدید می‌کند؛ بلکه بر شکاف‌های عمیق بی‌اعتمادی فناورانه بین دو قدرت تأکید دارد. این تحولات نشان می‌دهد که بدون اعتماد متقابل در حوزه امنیت سایبری، حتی پرمنفعت‌ترین توافقات تجاری نیز دوام نخواهند داشت. اعتماد دیجیتال به مهم‌ترین ارز ژئوپلیتیکی عصر هوش مصنوعی تبدیل‌شده است.