کارزار تهاجمی عربستان سعودی جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی

اين نوشتار در تاريخ هفدهم بهمن‌ماه 1402 در هفته‌نامه حقوقی روزنامه آفتاب یزد منتشر شد.

کارزار تهاجمی عربستان سعودی

جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی

بـر مبنـای آمارهـای جدیـد کـه اداره آمـار عربسـتان منتشـر کـرده اسـت، ایـن کشـور شـاهد افزایـش قابل‌توجهی در سرمایه‌گذاری خارجــی مســتقیم در سه‌ماهه ســوم 2023 بــوده اســت کــه حاکــی از موفقیــت مســتمر طـرح بلندپروازانـه عربسـتان بـا عنـوان «چشم‌انداز ۲۰۳۰» می‌باشد. ایـن امـر در پـی انجـام مجموعـه اصلاحاتـی در بخش‌های حقوقـی، اقتصـادی و اجتماعـی عربسـتان بـا هـدف افزایـش جـذب سرمایه‌های خارجـی بـوده اسـت.

عربسـتان در راسـتای شـکوفایی اقتصـادی، اقـدام بـه تهیـه و تدویـن چندیـن طـرح راهبـردی نمـود کـه در ارتقـای جـذب سرمایه‌گذاری خارجـی، نقـش اساسـی ایفـا کرده‌اند. ازجملۀ مهم‌ترین اصلاحـات و راهبردهـا می‌توان بـه ایـن مـوارد اشـاره نمـود: (1) طراحــی اســتراتژی ملــی سرمایه‌گذاری: ایــن اســتراتژی بــا هــدف پیشــبرد رشــد و تنــوع اقتصــادی و همچنیـن ارتقـای حجـم سرمایه‌گذاری مسـتقیم خارجـی بـه میـزان ۷.۵ درصـد از تولیـد ناخالـص داخلـی (GDP) عربسـتان تدوین‌شده اسـت. (2) ارائـه مشوق‌های مالیاتـی جدیـد: ارائـه معافیت‌های مالیاتـی ازجمله مالیـات صفـر بـرای شرکت‌های خارجـی، نقـش مهمـی در ترغیـب شرکت‌های خارجـی در ارائـه سرمایه‌گذاری خارجـی در عربسـتان ایفـا نمـوده است. (3) تدویـن طـرح سـتادهای منطقه‌ای: هـدف از تهیـه ایـن طـرح، حضـور جدی‌تر و پررنگ‌تر شرکت‌های چندملیتـی در عربسـتان در قالـب تأسـیس دفتـر مرکـزی منطقه‌ای آن‌ها در عربسـتان و ارائـه مشوق‌های مالـی و اداری در ایـن راسـتا بوده اسـت.

عربســتان ســعودی بــرای شرکت‌های خارجــی کــه مقــر منطقه‌ای (RHQ) خــود را در ایــن کشــور تأســیس کننــد، بســتۀ معافیـت مالیاتـی 30 سـاله طراحـی کـرده کـه جدیدتریـن اقـدام ایـن کشـور در کارزار تهاجمـی خـود به‌منظور جـذب سرمایه‌گذاری خارجــی بــه شــمار می‌رود.

اخیـراً وزارت سرمایه‌گذاری عربسـتان سـعودی بـا هماهنگـی وزارت دارایـی و سـازمان زکات، مالیـات و گمـرک، بسـته مشـوق مالیاتـی 30 سـاله ایـن کشـور را در قالـب طـرح مقـر منطقه‌ای (The Regional Headquarters Programs) به‌منظور تسـهیل بیشـتر فرآینـد انتخـاب عربسـتان به‌عنوان پایـگاه منطقه‌ای شرکت‌های چندملیتی (MNCs) رونمایـی کـرد.

در قالـب ایـن طـرح، قـرار اسـت معافیـت مالیاتـی بـرای شرکت‌هایی کـه عربسـتان را به‌عنوان مرکـز منطقه‌ای خـود ثبـت کننـد، بـه مـدت 30 سـال در نظـر گرفتـه شـود. هـدف از اجـرای ایـن طـرح، تشـویق شرکت‌های چندملیتـی به‌منظور راه‌اندازی دفاتـر منطقه‌ای خـود در عربسـتان سـعودی از طریـق ارائـه طیف وسـیعی از مزایـا و خدمات پشـتیبانی ممتـاز اسـت کـه منجـر بـه ارتقـای موقعیـت ایـن کشـور به‌عنوان قطـب تجـاری، صنعتـی و سرمایه‌گذاری پیشـرو در منطقـه خاورمیانـه و شـمال آفریقـا خواهـد شـد.

درواقع عربســتان بــرای اولیــن بــار این کمپیــن خــود را در فوریــه 2021 اعلام کــرد؛ در قالــب ایــن طــرح، هــر شـرکت خارجـی کـه دفتـر مرکـزی منطقه‌ای خـود را تـا آغـاز سـال 2024 در عربسـتان سـعودی راه‌اندازی نکرده باشـد، از تجـارت بـا نهادهـای دولتـی ایـن کشـور منـع خواهـد شـد؛ تصمیمـی کـه تعجـب سرمایه‌گذاران و کارگـران مهاجـر را برانگیخـت و تیـر خالصـی بـه دبـی، پایتخـت تجـاری امـارات متحـده عربـی، تلقـی شـد کـه دارای بالاترین تمرکـز دفاتـر مرکـزی منطقه‌ای در خاورمیانـه بـود.

در اکتبـر 2023 نیـز پابرجا بـودن ایـن اتمامِ‌حجت از سـوی وزرای سـعودی مـورد تأکیـد قـرار گرفـت. مقامـات سـعودی مجـدداً تصریـح کردنـد کـه شرکت‌های خارجـی تنهـا تـا اول ژانویـه 2024 فرصـت دارنـد تـا مقـر منطقه‌ای خـود را بـه ایـن کشـور منتقـل کننـد؛ در غیـر ایـن صـورت، از انعقـاد قراردادهـای پرسـود بـا نهادهـای دولتـی عربسـتان کنـار گذاشـته خواهنـد شـد.

ایـن در حالـی اسـت کـه بسـیاری از سرمایه‌گذاران خارجـی هنـوز نسـبت بـه توانایـی عربسـتان سـعودی به‌عنوان یـک حکومـت محافظه‌کار ایدئولوژیـک و بـا سـابقه بـد حقـوق بشـری، در جـذب اسـتعدادهای خارجـی تردیـد جـدی دارنـد.

علاوه بــر ایــن، مهاجــران نیــز توانایــی عربســتان در ارائــه خدمــات باکیفیــت زندگــی را ماننــد مــدارس بین‌المللی، مسـکن فـراوان و الزامـات سـبک زندگـی غربـی ماننـد مشـروبات الکلـی کـه در حـال حاضـر در عربسـتان سـعودی غیرقانونــی اســت، زیــر سؤال می‌برند.

عربسـتان تاکنـون بـه بیـش از 200 شـرکت مجـوز تأسـیس دفاتـر مرکـزی منطقه‌ای در ایـن کشـور را اعطـا کـرده اسـت و در پاسـخ بـه نگرانـی بسـیاری از مهاجـران مبنـی بـر عدم‌کفایت مـدارس بین‌المللی به‌منظور ثبت‌نام فرزندانشــان، اعلام کــرد کــه هفــت مدرســه بین‌المللی (International K-12 Schools) شــعبات خــود را در عربســتان راه‌اندازی کرده‌اند.

شــایان توجــه اســت کــه دولــت عربســتان در راســتای تشــویق شرکت‌ها بــه تأســیس مقــر منطقه‌ای خــود در ایــن کشـور، علاوه بـر اعطـای مشـوق مالیاتـی بـه شرکت‌های چندملیتـی، اقـدام بـه ارائـه تسهیلات و مزایـای دیگـری ازجمله تسـهیل پذیـرش تابعیـت عربسـتانی و ارائـه مجـوز کار بـرای همسـران مدیـران شرکت‌های RHQ نمـوده اسـت.

درواقع طــرح تبدیــل عربســتان ســعودی به‌عنوان مقــر دفاتــر منطقه‌ای شرکت‌های چندملیتــی کــه بخشــی از سـند چشم‌انداز 2030 بـه شـمار می‌رود، هدفـی بلندپروازانـه اسـت کـه توسـط شـاهزاده محمـد بن‌سلمان در سـال 2016 اعلام و آغـاز شـد و تنوع‌بخشی بـه اقتصـاد و ایجـاد اشـتغال بـرای خیـل عظیـم جوانـان ایـن کشـور در بخـش خصوصـی را دنبـال می‌کند. بیـش از 60 درصـد از جمعیـت عربسـتان سـعودی را جوانـان زیـر30 ســال تشــکیل می‌دهند.

توجـه بـه ایـن امـر حائـز اهمیـت اسـت کـه پیوسـته رقابت‌های اقتصـادی در حـوزه کشـورهای خلیج‌فارس در حـال افزایـش اسـت؛ زیـرا کشـورهای ایـن منطقـه، تنوع‌بخشی بـه منابـع درآمـدی و رشـد غیرنفتـی خـود را بـا شـدت و جدیـت پیگیـری می‌کنند. در همیـن راسـتا، امـارات متحـده عربـی یکـی از پیشـروترین کشـورها در ایـن زمینـه اسـت؛ به‌نحوی‌که بیــش از 70 درصــد تولیــد ناخالــص داخلــی ایــن کشــور از طریــق بخــش غیرنفتــی تأمیــن می‌شود. حوزه‌های تجـارت و تـدارکات، خدمـات مالـی، تولیـد و گردشـگری، جـزء بخش‌های کلیـدی اقتصـادی ایـن کشـور بــه شــمار می‌روند.

امــارات متحــده عربــی در مــاه ژوئیــه 2023 اعلام کــرد کــه به‌زودی وزارتخانــه جدیــدی تحــت عنــوان «سرمایه‌گذاری فـدرال» را به‌منظور توسـعه اسـتراتژی سرمایه‌گذاری ایـن کشـور در سـطح جهانـی و داخلـی در رقابـت اقتصـادی فزاینـده بـا کشـورهای همسـایه تأسـیس خواهـد کـرد. پـس از راه‌اندازی ایـن وزارتخانـه، محمـد السـویدی به‌عنوان وزیــر سرمایه‌گذاری منصــوب شــد. او در نشســت خاورمیانــه و آفریقــا کــه اخیراً توســط مؤسسـه میلکـن (Milken Institute) در ابوظبـی برگـزار شـد گفـت که مـا چنـد مـاه گذشـته را صـرف تدویـن یـک اسـتراتژی سرمایه‌گذاری ملــی بــرای امــارات کرده‌ایم.

علاوه بـر ایـن، سـویدی کـه مدیـر اجرایـی یکـی از بزرگ‌ترین صندوق‌های مسـتقل ابوظبـی (ADQ) نیـز هسـت، ابــراز داشــت که وزارتخانــه جدیــد، نقــش تنظیم‌گر یــا سیاست‌گذار را بر عهده نخواهــد داشــت؛ بلکــه در عــوض از شرکت‌های امــارات متحــده عربــی در بهره‌برداری از بازارهــای جدیــد در ســطح جهانــی و افزایــش فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجــی حمایــت می‌کند.

روشن‌ساز کلام

مجموعــه ایــن اقدامــات، ازجمله عوامــل محرکــی اســت کــه بــه افزایــش سرمایه‌گذاری خارجــی در عربســتان سـعودی کمـک کـرده اسـت. نکتـه حائـز اهمیـت آنکـه در کنـار رشـد جـذب سرمایه‌گذاری خارجـی در عربسـتان، حجـم سرمایه‌گذاری عربسـتان در کشـورهای خارجـی در سه‌ماهه سـوم ۲۰۲۳ بـه میـزان ۸ درصـد کاهش‌یافته و بــه رقــم 21/ 17 میلیــارد ریــال ســعودی رســیده اســت؛ امــری کــه ابهاماتــی را در مــورد اســتراتژی سرمایه‌گذاری جهانـی عربسـتان سـعودی در بحبوحـه رونـق سرمایه‌گذاری خارجـی در داخـل ایـن کشـور ایجـاد کـرده اسـت. به‌تازگی، عربسـتان به‌منظور افزایـش دقـت گزارش‌دهـی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجــی روش‌شناسی جدیـدی را بـا تأییـد صنـدوق بین‌المللی پـول (IMF) و تشـویق کنفرانـس تجـارت و توسـعه سـازمان ملـل متحـد (UNCTAD) بـه کار گرفتـه اسـت. ایـن روش‌شناسی تصویــر دقیق‌تری از روندهــای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجــی ارائــه می‌دهد. در ایــن قالــب بــر اســاس بررسی‌های دقیــق و موشـکافانه وزارت سرمایه‌گذاری عربسـتان سـعودی در راسـتای احصـای حجـم دقیـق سرمایه‌گذاری خارجـی و مبتنـی بـر تجزیه‌وتحلیل صورت‌های مالـی بیـش از ده هزار شـرکت خارجـی از سـال ۲۰۱۵ تـا ۲۰۲۲، ایـن نهـاد موفـق شـده تـا تصویـر دقیق‌تری از رونـد سرمایه‌گذاری خارجـی در ایـن کشـور به دست آورد. بـر همیـن اسـاس، حجـم سرمایه‌گذاری خارجـی در ایـن کشـور از ۴۱۳ میلیـارد ریـال سـعودی در ۲۰۱۵ بـه رقـم ۷۷۵ میلیـارد ریـال سـعودی در ۲۰۲۲ به‌صورت پیوسـته افزایش‌یافته اسـت. ایـن امـر قابل‌توجه اسـت کـه حجـم ورود سـرمایه مسـتقیم خارجـی بـه عربسـتان به‌ویژه در سـال 2022 افزایـش قابل‌توجهی داشـته و بـه رقـم ۱۲۲ میلیـارد ریـال سـعودی رسـیده اسـت کـه در مقایسـه بـا سـال 2015 کـه ایـن رقـم ۶۴ میلیـارد ریـال سـعودی بـود، جهـش بزرگـی را نشـان می‌دهد؛ امـری کـه عربسـتان سـعودی را به‌عنوان شـانزدهمین دریافت‌کننده بـزرگ سرمایه‌گذاری مسـتقیم خارجـی در میـان اقتصادهـای گـروه 20 تبدیـل کـرده اسـت.

نتیجه اتخاذ و اجرای شدن این سیاست‌ها را در گــزارش اخیــر اداره کل شرکت‌های کوچــک و متوســط عربســتان هم می‌توان مشاهده کرد. این گزارش حاکــی از ایــن اســت کــه تعــداد شرکت‌های کوچـک و متوسـط در ایـن کشـور بـا افزایـش 5/ 3 درصـدی نسـبت بـه سه‌ماهه دوم سـال جـاری، بـه 27/ 1 میلیـون شــرکت رســیده اســت. دفتــر اکثــر ایــن شرکت‌ها یعنــی حــدود 3/ 43 درصــد در ریــاض قــرار دارنــد. دفتــر 3/ 18 درصـد از شرکت‌های کوچـک و متوسـط نیـز در مکـه قـرار دارد.

در ایـن گـزارش کـه اقـدام بـه معرفـی فرصت‌های سرمایه‌گذاری بـرای کارآفرینـان می‌کند، منطقـه القاسـم به‌عنوان یکــی از مناطــق مهــم بــرای سرمایه‌گذاری و مســتعد گســترش موفقیت‌آمیز کارآفرینــی مطــرح شــد.

بــر اســاس ایــن گــزارش، در ســال 2023 خــون تازه‌ای در رگ‌های سرمایه‌گذاری در شرکت‌های کوچــک و متوسـط در ایـن کشـور جریـان پیـدا کـرد. در 9 مـاه نخسـت سـال 2023 سرمایه‌گذاران بـه بیـش از 2 میلیـارد ریـال سرمایه‌گذاری جســورانه انجــام دادنــد؛ امــری کــه عربســتان را در رتبــه نخســت فهرســت تأمین مالــی در منطقــه خاورمیانـه و شـمال آفریقـا قـرار داد.

بنا بر این گـزارش، بخـش تولیـد شـاهد رشـد سالانه قابل‌توجه 6/ 4 درصـدی بـود. تـا پایـان مردادمـاه سـال 1402، تعـداد پروانه‌های صنعتـی جدیـد بـه 136 مـورد و نـرخ رشـد تعـداد تأسیسات صنعتـی بـه 8/ 3 درصـد رسـید کـه مجمـوع آن‌ها را بـه بیـش از 11 هـزار واحـد رسـاند؛ ایـن در حالـی اسـت کـه هـدف بلندپروازانـه دسـتیابی بـه 36 هـزار تأسیسات صنعتـی تـا سـال 2035 برنامه‌ریزی‌شده اسـت.