وسط‌بازی هند در جهان تِکه‌تِکه

اين نوشتار در تاريخ بیستم خرداد‌ماه ۱۴۰۲ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

وسط‌بازی هند در جهان تِکه‌تِکه

بدون شک جنگ روسیه و اوکراین به نفع هند بوده است؛ زیرا قدرت‌های بزرگ به‌ویژه ایالات‌متحده و چین با شدت بیشتری برای جلب نظر دهلی‌نو رقابت می‌کنند. همچنین هند از تداخل سیاست خارجی خود در قبال روسیه و شراکتش با شرکای کلیدی اروپایی و هند-آرام جلوگیری کرده است. در صورت تداوم این روندها، هند به‌جایگاه قدرت‌های بزرگ خواهد رسید و به‌نوبه خود، سیستم جهانی را به سمت چندقطبی شدن بیشتر سوق خواهد داد. آنچه می‌تواند موفقیت دهلی‌نو را از مسیر خود منحرف کند، تشدید جنگ روسیه و اوکراین است؛ زیرا درنهایت هند باید از یکی از قدرت‌های بزرگ حمایت کند. شرکایی که تاکنون رویکرد بی‌طرفی هند را تحمل کرده‌اند، ممکن است از اینکه دهلی‌نو مسئولیت خود را به عهده نمی‌گیرد عصبانی شوند؛ اما تا زمانی که این اتفاق نیفتاده است، هند مودی می‌تواند از این بحران وحشتناک بهره‌مند شود.

در اکتبر ۲۰۱۸، هند قراردادی ۵ میلیارد دلاری با روسیه برای خرید ۵ واحد از سامانه‌های موشکی دفاع هوایی اس-۴۰۰، علی‌رغم هشدار دولت وقت ترامپ مبنی بر اینکه ادامه این قرارداد ممکن است موجب تحریم‌های آمریکا شود، امضا کرد. ایالات‌متحده پیش‌ازاین تحریم‌هایی را علیه ترکیه بر اساس کاتسا به دلیل خرید تعدادی از سامانه‌های دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه اعمال کرده است. پس از تحریم‌های آمریکا علیه ترکیه به دلیل خرید سامانه‌های موشکی اس-۴۰۰، این نگرانی وجود داشت که واشنگتن ممکن است اقدامات تنبیهی مشابهی را علیه هند اعمال کند.مجلس نمایندگان آمریکا در ژوئیه 202 با اصلاحیه قانون مجوز دفاع ملی (NDAA) را تصویب کرد که معافیت هند را از تحریم‌های تنبیهی کاتسا (CAATSA) برای خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه برای کمک به بازدارندگی متجاوزانی مانند چین تأیید می کند. کاتسا یک قانون سخت‌گیرانه ایالات‌متحده است که به دولت ایالات‌متحده اجازه می‌دهد تا تحریم‌هایی را علیه کشورهایی که در واکنش به الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ و مداخله ادعایی آن در انتخابات ریاست جمهوری ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۶ از روسیه تجهیزات عمده دفاعی خریداری می‌کنند، اعمال کند. اصلاحیه دوحزبی در قانون مجوز دفاع ملی مهم‌ترین قانون برای روابط ایالات‌متحده و هند خارج از کنگره از زمان توافق هسته‌ای ایالات‌متحده و هند است. این اصلاحیه بر این نظر است که ابتکار ایالات‌متحده و هند در مورد فناوری‌های حیاتی و نوظهور (ICET) یک گام ضروری و مطلوب برای توسعه مشارکت‌های نزدیک‌تر بین دولت‌ها، دانشگاه‌ها و صنعت در دو کشور برای رسیدگی به آخرین پیشرفت‌ها در هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی، بیوتکنولوژی، هوافضا و ساخت نیمه‌هادی‌ها است.

1) جهان تِکه‌تِکه

تجارت در جهانی تکه‌تکه گــزارش اخیــر موســوم بــه ICC 2023 کــه از ســوی نهــاد اتاق‌هــای بازرگانــی بین‌المللی منتشــر شــد، آخریــن روندهـای تجـاری و چشم‌انداز تجـارت در سـال 2023 را بررسـی می‌کند. ایــن گــزارش ضمــن بررســی اشــکال مختلــف شکافه‌ای اقتصــادی در زمینه‌هایی ازجمله تجــارت، اقتصــاد دیجیتــال، بدهــی، دستگاه‌های پرداخــت، بــه ایــن جمع‌بندی می‌رسد کــه شکاف‌ها در حــال افزایــش اســت. از منظــر ایــن گــزارش، هرچند کــه تجــارت در سـال 2022 بهبودیافته اسـت؛ امـا بـه دلیـل عواملـی ماننـد جنـگ در اوکرایـن، محدودیت‌های اعمالـی در پـی کوویـد 19، تـورم بـالای مـداوم و رشـد اقتصـادی پاییـن، مختـل شـده اسـت. البتـه نویسـندگان گـزارش معتقدنـد بـا وجـود نگرانی‌های فزاینـده، جهانی‌شدن، معکـوس نشـده اسـت، بلکـه در حـال تغییـر اسـت. شـواهدی از جدایـی چیـن و ایالات‌متحده و همچنیـن روسـیه و کشـورهای غربـی وجـود دارد. باوجوداین تحـولات، تجـارت جهانـی همچنــان از مزایـای متعـددی برخـوردار اسـت.

بــر اســاس برآوردهــای گــزارش، پیش‌بینی می‌شود کــه تجــارت در ســال 2023 کنــد شـود. درواقـع، بـا وجـود رشـد کمتـر و تـورم بـالا، انتظـار می‌رود کـه رشـد تجـارت در سـال 2023 کاهـش یابـد؛ شرایط سخت مالی، فشار را بر دولت‌های بدهــکار و مشـاغل افزایش می‌دهد؛ آسیب‌پذیری‌ها را تشــدید می‌کند و تأثیــرات منفــی بــر جریــان سرمایه‌گذاری‌ها و تجــارت خواهــد داشــت.

در ســال 2023، ایالات‌متحده و چیــن بــه اقدامــات خــود در جهــت انفــکاک برخــی از بخش‌های اقتصــاد خــود از یکدیگــر ادامــه خواهنــد داد. علیرغــم افزایــش واردات ایالات‌متحده از چیـن در سـال 2022، سـهم نسـبی واردات کالا از چیـن، فاکتورهایـی ماننـد سرمایه‌گذاری‌های مسـتقیم خارجـی و همکاری‌های علمــی، نشان‌دهنده تــداوم رونــد جداســازی ایــن دو اقتصــاد از یکدیگــر اســت. رقابــت بیــن ایالات‌متحده و چیــن، تجــارت کالا را محــدود می‌کند و می‌تواند فشــار تورمــی را در ایالات‌متحده تقویــت کنــد.

در سـال 2023 اروپـا بـه کاهـش وابسـتگی خـود بـه روسـیه در راسـتای دسـتیابی بـه اهداف انـرژی و آب و هوایـی خـود ادامـه خواهـد داد. جنـگ در اوکرایـن، کشـورهای اروپایـی را مجبـور کـرد تـا وابسـتگی خـود بـه زغال‌سنگ، گاز طبیعـی و نفـت روسـیه در سـال 2022 را کاهـش دهنـد. بـا وجـود افزایـش قیمــت سوخت‌های فســیلی، سرمایه‌گذاری‌های جهانــی درزمینــۀ انرژی‌های پــاک همچنــان افزایــش خواهــد یافــت و انتظــار می‌رود کــه طــی پنــج ســال آینــده، ظرفیــت تولیــد انرژی‌های تجدیدپذیــر تقریباً بــه دو برابــر افزایـش یابـد.

انتظــار می‌رود کــه در ســال 2023، تقاضــا بــرای خدمــات، به‌ویژه ســفر و حمل‌ونقل افزایـش یابـد. بـا توجـه بـه پایـان سیاسـت کرونـای صفـر در چیـن و تقویـت دلار آمریـکا، انتظـار می‌رود کـه در سـال 2023 به‌طور پیوسـته گردشـگری بـا رشـد مواجـه شـود.

بـرای کسب‌وکارها در سـال 2023، برخـورداری از زنجیـره تأمیـن چابـک، حیاتـی اسـت. کسب‌وکارها بــا تعدیــل اســتراتژی موجــود و تنــوع بخشــیدن بــه تأمین‌کنندگان خــود، بــه ســازگاری بــا ایــن شــرایط نامطمئــن خــود ادامــه خواهنــد داد؛ کسب‌وکارها بــه مبادلــه بیــن زنجیره‌های عرضــه جهانــی و محلــی ادامـه خواهنـد داد.

افزایــش یارانه‌ها، اعمــال کنترل‌های صادراتــی و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری، بــه تکه‌تکه شـدن تجـارت کمـک می‌کند. تعـداد اقدامـات محدودکننـده تجـارت از زمـان همه‌گیری کرونـا به‌طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته اسـت کـه نشان‌دهنده افزایـش سیاسـت حمایت‌گرایـی اسـت؛ کشـورها درزمینـۀ اعطـای یارانـه بـه صنعـت سـبز و محـدود کـردن جریـان کالا و سـرمایه، بـا یکدیگـر بـه رقابـت می‌پردازند.

چندپارگــی (Fragmentation) بخــش دیجیتالــی، هــم باعــث ایجــاد تنش‌های ژئوپلیتیکــی می‌شود و هــم منعکس‌کننده آن اســت. در حــال حاضــر فنــاوری، در حــال ملــی شــدن و تبدیل‌شدن بــه سـلـاح بــرای تضمیـن امنیـت ملـی یـا اسـتقلال اسـتراتژیک اسـت. درعین‌حال، افزایـش مقـررات در مـورد ذخیره‌سازی داده، اســتفاده، انتقــال و تعدیــل محتــوا، می‌تواند رشــد تجــارت را محــدود کنــد؛ بــدون همــکاری بین‌المللی، حاکمیــت دیجیتــال و تلاش‌های کشــورها بــرای اعمــال حاکمیــت خــود بــر ایــن عرصــه می‌تواند اینترنــت را به‌عنوان پدیده‌ای جهانـی، فراملـی و فرادولتـی تهدیـد کنـد.

تکه‌تکه شــدن بدهــی می‌تواند منجــر بــه بحــران بدهــی شــود. تنش‌های ژئوپلیتیکــی، مانــع از انجــام مذاکــرات درزمینــۀ تجدیــد ســاختار (Restructuring) بدهــی می‌شوند در شــرایط سیاست‌های ســخت پولــی، مذاکــرات طولانــی می‌تواند آسیب‌پذیری بدهــی را افزایــش دهــد. عــدم توافــق، خطراتــی را بــه همــراه دارد کــه منجــر بــه یـک دهـه ازدست‌رفته دیگـر بـرای چندیـن اقتصـاد درحال‌توسعه می‌شود.

پراکندگــی پرداخت‌ها می‌تواند بی‌ثباتی را افزایــش دهــد و نقــش دلار آمریــکا را از بیــن ببـرد. اگرچـه همچنـان دلار آمریـکا، ارز اصلـی باقـی می‌ماند؛ امـا نقـش آن در حـال فرسـایش اسـت، تـداوم ضعـف در همـکاری، تدویـن مقـررات و تبـادل اطلاعـات در حـوزه سیستم‌های پرداخـت می‌تواند خطـر تکه‌تکه شـدن را افزایـش دهـد و منجـر بـه بی‌ثباتی مالـی بیشـتر شـود.

هزینـه تکه‌تکه شـدن اقتصـاد جهانـی، می‌تواند از 2/ 1 تـا 12 درصـد از تولیـد ناخالـص داخلــی جهانــی باشــد. تکه‌تکه شــدن تجــارت و فنــاوری می‌تواند بــا کاهــش جریان‌های تجــاری، ایجــاد تخصیــص نادرســت بخشــی و ممانعــت از انتشــار دانــش خارجــی، بــر رشــد جهانــی تأثیــر بگــذارد. در ایــن راســتا، اقتصادهـای نوظهـور و درحال‌توسعه، بیشـترین زیان‌های اقتصـادی را متحمـل خواهنـد شـد.

2) وسط‌بازی هند در جهان تکه‌تکه

اینکه ایالات‌متحده به مهم ترین شریک استراتژیک هند تبدیل شده، واقعیتی غیرقابل نفی است. دو کشور در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. از سال ۲۰۱۸، دهلی‌نو و واشنگتن نشست‌های سالانه‌ای برگزار کرده‌اند و موافقت‌نامه‌های امنیتی متعددی را امضا کرده‌اند. هر دو کشور به همراه استرالیا و ژاپن بخشی از گفتگوی چهارجانبه امنیتی معروف به Quad هستند. در  اجلاس مِی 2022 در توکیو، مودی برای دومین بار شخصاً با جو بایدن ملاقات کرد که مکمل گفتگوهای مجازی مداوم دو کشور بود. دهلی‌نو همچنین به چارچوب اقتصادی هند-آرامِ واشنگتن پیوست که هدف آن تشدید روابط اقتصادی در منطقه ورای یک معاهده تجاری رسمی بود. هند و ایالات‌متحده، به‌عنوان دو دموکراسی بزرگ جهان، در طول همکاری رو به افزایش خود، متعهد شده‌اند که ارزش‌های مشترک خود (و منافع استراتژیک در مهار چین) را به سمت حفظ نظم بین‌المللی لیبرال مبتنی بر قوانین هدایت کنند. هنگامی‌که اما روسیه به اوکراین حمله کرد، هند تصمیم گرفت سیاستی فوق واقع‌گرایانه را دنبال و از منافع هند، به خاطر وابستگی عمیق خود به روسیه برای تجهیزات نظامی، بیش از هر چیز محافظت کند. هند به‌جای محکوم کردن یک کشور مستقل به دلیل تهاجم و تلاش برای نابودی دیگری؛ که نقض انکارناپذیر نظم مبتنی بر قواعد است، سکوت کرد. در ابتدا، به نظر می‌رسید که استراتژی دولت مودی به شراکت ایالات‌متحده و هند آسیب می‌رساند. در ماه مارس 2022، بایدن تعهد هند به مجازات روسیه را «تا حدودی متزلزل» توصیف کرد. در اوایل آوریل، دیلیپ سینگ؛ معاون مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده، از دهلی‌نو بازدید کرد و در مورد «عواقب» بالقوه اعمال کشورهایی که تلاش می‌کنند تحریم‌های ایالات‌متحده را تضعیف کنند، هشدار داد. بااین‌حال، در اواسط آوریل 2022، دولت بایدن رفتار خود را به طرز چشمگیری تغییر داد. بایدن و مودی در جریان آغاز گفتگوهای موسوم به ۲+۲ در واشنگتن با یکدیگر دیدار کردند. پس‌ازاین دیدار مشخص شد که بایدن موضع مودی را پذیرفته است؛ و این دو رهبر به «مشاوره‌های نزدیک» خود در مورد روسیه ادامه خواهند داد، بدون اینکه نشانی از آمادگی واشنگتن برای انجام هرگونه اقدامی علیه دهلی‌نو وجود داشته باشد و علاوه بر این، هند مجبور نبود روسیه را محکوم کند یا امتیازات دیگری مانند محدود کردن یا پایان دادن به واردات نفت ارزان روسیه را بدهد. بیانیه‌های بعدی کاخ سفید به‌وضوح نشان می‌دهد که واشنگتن احتمالاً از ترس تمام شدن همکاری با هند-آرام برای مقابله با چین، بیش از این به دهلی‌نو فشار نخواهد آورد. بایدن در بیانیه مشترک هند و آمریکا، روسیه را محکوم کرد و مودی این کار را نکرد. این نمونه‌ای روشن برای بیان مواضع دو رهبر بود.

سرگئی لاوروف؛ وزیر امور خارجه روسیه، برای تشکر از حمایت بی دریغ دهلی‌نو از مسکو در سازمان ملل، در ماه آوریل 2022 از هند بازدید کرد. زمانی که در آنجا بود، او سیستم مبادله ارز روپیه-روبل را که ابزار جایگزینی برای انجام معاملات با بانک‌های تحریم شده روسیه است، تحسین کرد. لاوروف همچنین گفت که ما آماده عرضه هر کالایی که هند بخواهد هستیم؛ و با توجه به گفتگوهای مداوم مودی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از زمان جنگ، لاوروف حتی احتمال ایفای نقش میانجی هند در جنگ روسیه و اوکراین را مطرح کرد که هند را در موقعیت بسیار برجسته‌ای در صحنه جهانی قرار می‌دهد.

ازآنجایی‌که موضع بی‌طرف هند بسیار آشکارا در تضاد با سیاست ایالات‌متحده است، پکن همچنین فرصتی استراتژیک برای تعامل با دهلی‌نو با هدف اصلی دور کردن آن از آغوش محکم واشنگتن پیداکرده است. وانگ یی؛ وزیر خارجه چین، اولین مقام ارشد چینی از سال ۲۰۱۹ بود که در ماه مارس به هند سفر کرد و در آنجا خواسته پکن را به‌صراحت بیان کرد. وی گفت که اگر دو کشور دست‌به‌دست هم بدهند، همه دنیا متوجه آن‌ها خواهند شد. گلوبال تایمز؛ سخنگوی انگلیسی‌زبان حزب کمونیست چین، نیز در آستانه دیدار وانگ، لحن آشتی‌جویانه غیرمتعارفی داشت و نوشت که چین و هند در بسیاری از زمینه‌ها منافع مشترک دارند. به‌عنوان‌مثال، غرب اخیراً انگشت اتهام را به سمت هند نشانه رفته است که بنا به گزارش‌ها، نفت روسیه را با قیمتی کم خریداری می‌کند؛ اما این حق مشروع هند است. مقامات هندی تا حدودی به دلیل مزایایی که از طریق بی‌طرفی بخصوص از جانب آمریکا دریافت می‌کردند، آماده نبودند تا با چین روابط دوستانه برقرار کنند. پس از دیدار وانگ، جایشانکار به‌طور لفاظی پرسید: «آیا آمریکایی‌ها بین هند و چین بر سر مواضع خود در قبال روسیه در بحبوحه بحران اوکراین تمایز قائل می‌شوند؟ بدیهی است که این کار را می‌کنند». علیرغم روابط نزدیک ایالات‌متحده و هند، حفظ استقلال استراتژیک هند از طریق سیاست غیر متعهد، یک هدف دیرینه برای دهلی‌نو باقی‌مانده است. در موضوع روسیه و با تشدید رقابت قدرت‌های بزرگ، این موضع به‌ویژه در مقابل چین بسیار سودمند است. دهلی‌نو به‌جای موافقت با مواضع حمایتی پکن از روسیه، تصمیم گرفت تا بر خواسته دیگر چین جامه عمل بپوشاند و آن ادامه مشارکت مودی در مجمع بریکس بود که به برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی می‌پیوندد.

علاوه بر قدرت‌های بزرگ، هند در مناقشه با کشورهای کلیدی در اروپا و هند-آرام هم پیروز شده است. برای مثال، بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، در ماه آوریل از هند بازدید کرد و اظهار داشت: «روابط روسیه و هند ازنظر تاریخی به‌خوبی شناخته‌شده هستند و اقدامات دهلی‌نو آن را تغییر نخواهد داد». دیدار مودی از سه کشور آلمان، دانمارک و فرانسه در مِی 2022 نشان داد که هند موضع سیاسی خود در قبال روسیه را حفظ خواهد کرد؛ اما در هر سه این کشورها، مورد استقبال فراوان قرار گرفت و همچنان در فهرست مهمانان آلمان برای پیوستن به کشورهای G7 باقی ماند.

آمریکا بدون مشارکت چین و هند، نمی‌تواند به راه‌حلی برای پایــــــــــان جنگ روسیه در اوکــــــــــــــــــــــراین دست پیدا کند. همین چند وقت پیش بود که تحلیل‌گران سیاسی درباره G2 صحبت می‌کردند؛ ائتلافی مؤثر و کارآمد میان آمریکا و چین با هدف مدیریت مشکلات جهان در جهت منافع هر دو کشور. قدرت چنین همکاری مشترکی حتی فراتر از قدرت گروه هفت که شامل اقتصادهای پیشروی غربی است، ‌دیده می‌شود. سی. فرد برگستن؛ معاون پیشین وزارت خزانه‌داری آمریکا، اولین نفری بود که چنین همکاری‌ای را پیش‌بینی کرده بود. برگستن در سال 2008 نوشته بود: «ایده اولیه، توسعه یک ائتلاف G2 میان آمریکا و چین است تا این دو کشور روند حکمرانی بر جهان را هدایت کنند». مایکل تی. کلر؛ خبرنگار مجله نیشن و استاد دانشگاه در اندیشکده ریسپانسیبل استیت کرفت، می‌نویسد که ایده برگستن به زیرساخت ارتباط اولیه دولت باراک اوباما با چین تبدیل شد؛ اما با بالا گرفتن تنش‌ها با پکن بر سر تایوان و پاره‌ای از مسائل دیگر، این ایده جذابیت خود را در واشنگتن از دست داد. بااین‌حال، اگر جنگ در اوکراین چیزی را به ما یاد داده باشد، این است که فارغ از تمایلات رهبران آمریکا برای هدایت جهان (فارغ از جنگ)، هیچ گزینه‌ای به‌جز به اشتراک گذاشتن مسئولیت‌ها با چین و در یک چرخش ژئوپلیتیکی با هند وجود ندارد. بالاخره هر چه باشد، هند کشوری مجهز به تسلیحات هسته‌ای و هم‌اکنون یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای روی کره زمین است که خیلی زود به سومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل می‌شود. جان رید در فایننشال‌تایمز می‌نویسد که دولت نارندرا مودی که قرار است سال آینده انتخابات سراسری برگزار کند در حال ترویج یک روایت پیروزمندانه است که توسط حامیانش؛ که در خارج از کشور در تجارت دستی دارند، منعکس‌شده است؛ اینکه حالا نوبت هند است که یک اقتصاد پیشرو و یک قدرت دیپلماتیک در جهان باشد که به لطف سیاست‌های مودی در 9 سال به آن رسیده است. دولت مودی در زمان نشست گروه 20 زمانی که درباره مسائلی مانند نقش فناوری‌های دیجیتالی در جنگ اوکراین، کشورهای درحال‌توسعه را خطاب قرار می‌داد، نقش هند به‌عنوان یک اقتصاد پیشرو در جهان را برجسته کرد و این کشور را به‌عنوان وزنه‌ای دموکراتیک برای برقراری تعادل در برابر چین نشان داد. به‌عبارت‌دیگر، اگر بخواهیم از وقوع یک فاجعه جهانی جلوگیری کنیم؛ چه آمریکایی‌ها خوششان بیاید چه نیاید، تنها راه ممکن برنامه‌ریزی برای تشکیل ائتلاف G3 است.

اینجاست که فوراً دو سؤال در ذهن مطرح می‌شود: چرا G3 و چرا تشکیل این گروه احتمالاً نتیجه اجتناب‌ناپذیر جنگ در اوکراین است؟ در پاسخ به پرسش دوم باید گفت که تشکیل گروه G3 در آینده اتفاق می‌افتد؛ چون آمریکا و روسیه هیچ‌کدام نتوانستند ثابت کنند که می‌توانند به یک نتیجه رضایت‌بخش از جنگ در اوکراین، آن‌گونه که رهبرانشان انتظار داشتند، دست پیدا کنند. برای مسکو عدم توانایی در حذف اوکراین به‌عنوان یک دولت کارا، شکست‌خورده به نظر می‌رسد. برای واشنگتن، شکست کامل روسیه و نابودی ولادیمیر پوتین نیز کاملاً بعید است. در میانه فاجعه بی‌پایان جنگ در اوکراین، شواهد به‌طور فزاینده‌ای نشان می‌دهند که چین و هند احتمالاً راه‌حل نهایی را مشخص می‌کنند. روسیه بدون حمایت این دو کشور نمی‌تواند جنگ را ادامه دهد؛ به لطف مخالفت‌های چین و هند در پیروی از تحریم‌های سنگین کشورهای غربی علیه روسیه، تجارت ادامه‌دار با مسکو و خریداری بخش عظیمی از ذخایر سوخت‌های فسیلی روسیه. علاوه بر آن، با توجه به آسیبی که جنگ روسیه به چشم‌اندازهای رشد قدرت جهانی چین و هند می‌زند، هیچ‌کدام از این کشورها نمی‌خواهند شدت این درگیری افزایش پیدا کند یا طولانی‌تر شود. مخصوصاً برای چینی‌ها که اختلاف‌نظرهایشان با شرکای تجاری اروپایی که از‌ ادامه‌دار شدن روابط پکن با مسکو دل‌خوشی ندارند، بیشتر شده است. به خاطر همین دلایل است که رهبران چین و هند احتمالاً باید برای برقراری مذاکرات صلح میان مسکو و کی‌یف فشار بیشتری بیاورند؛ با نتیجه‌ای که کاملاً واضح است برای هیچ‌کدام از طرفین متخاصم رضایت‌بخش نخواهد بود. درعین‌حال همان‌طور که جنگ در اوکراین، ضعف حیرت‌انگیز ارتش روسیه که قبلاً به آن افتخار می‌کردند را نشان داد، محدودیت‌های قدرت آمریکا را نیز به‌طور چشمگیری نمایان کرد. به‌هرحال، زمانی که جنگ در فوریه 2022 آغاز شد، جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده مطمئن بود که اکثر کشورهای جهان برای ایزوله کردن مسکو به آمریکا و اروپا می‌پیوندند؛ با اقداماتی مانند توقف خرید منابع انرژی روسیه و اعمال تحریم‌های سنگین علیه این کشور. برای بایدن، جهان همچنان در قرن آمریکایی قرار داشت. جو بایدن در زمان آغاز جنگ اعلام کرد: «ماه‌هاست که در حال ایجاد ائتلافی با شرکایمان هستیم که نماینده بیش از نیمی از اقتصاد جهان به‌شمار می‌روند... ما توانایی روسیه برای تجارت با دلار، یورو، پوند و ین را محدود می‌کنیم که نتواند بخشی از اقتصاد جهانی باشد.» بایدن تأکید کرد: «آمریکا در این اقدام تنها نیست». همان‌طور که پیش می‌رود، به نظر می‌رسد وارد یک وادی ناشناخته‌ای شده‌ایم که مشخصه آن کاهش نفوذ و برتری جهانی ایالات‌متحده است. بالاخره، به‌رغم تلاش‌های مصمم واشنگتن و ائتلاف ناتو برای محدود کردن دسترسی روسیه به اقتصاد جهانی، مسکو توانست از فروپاشی اقتصادی خود جلوگیری کند؛ حتی زمانی که منابع مالی پرهزینه‌ترین فاجعه نظامی خود در اوکراین را تأمین می‌کرد. روسیه این موضوع را به‌طور ویژه مدیون چین و هند است که خرید میزان بالایی از نفت و گاز طبیعی روسیه را (حتی با تخفیف‌های زیاد) قطع نکردند. این موضوع نیز قابل‌توجه است که تلاش واشنگتن برای متقاعد کردن بیشتر کشورهای درحال‌توسعه ازجمله قدرت‌های در حال رشد، مانند برزیل، هند و آفریقای جنوبی به‌طور گسترده‌ای ناکام مانده است. بایدن می‌خواست آن‌ها در این دیدگاه که جنگ اوکراین یک تنازع «وجودگرایی» میان کشورهای لیبرال دموکرات و خودکامه‌های غیرلیبرال است، شریک باشند. بایدن همان‌طور که سال گذشته در سخنرانی خود در ورشو اعلام کرد: «ما دوباره برای نبرد بزرگ برای آزادی، نبرد بین دموکراسی و اتوکراسی، بین آزادی و سرکوب، بین نظم مبتنی بر قانون و نظمی که با زور وحشیانه اداره می‌شود، ظهور کرده‌ایم». خارج از اروپا اما چنین اظهاراتی هیچ خریداری نداشت. رهبران کشورهای دیگر بر نیازهای ملی خود تأکید داشته‌اند و ریاکاری غرب را در دفاع از «قوانین» جهانی که مدعی رعایت آن است را تقبیح می‌کنند. شکایت آن‌ها از شیوه اعمال تحریم‌ها علیه روسیه بود که منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و کودهای کشاورزی در داخل کشورهایشان شدند و به میلیون‌ها نفر از شهروندانشان آسیب رساند. سابرحمانیام جیشانکار؛ وزیر امور خارجه هند به راجر کوهن، روزنامه‌نگار نیویورک‌تایمز می‌گوید: «من همچنان دوست دارم که بیشتر یک جهان مبتنی بر قانون را ببینم؛ اما زمانی که مردم به اسم نظم مبتنی بر قانون بر شما فشار می‌آورند که تسلیم شوید، به خاطر منافع عمیقشان سازش کنید، در آن مرحله‌ است که به نظرم باید مبارزه و اعتراض کرد». واشنگتن که توجه بسیار کمی به این چشم‌اندازها داشته است، تمرکز خود را روی یک موضوع گذاشته: پس از اوکراین، نظم جهانی جدیدی شکل می‌گیرد. پس از حملات پیش‌بینی‌شده اوکراینی‌ها در بهار/تابستان 2023 که احتمال کمی وجود دارد بتوانند نیروهای روسی را از مناطقی که از فوریه 2022 تصرف کرده‌اند بیرون برانند، هند و چین قطعاً هر دو کشور را به سمت یک پیمان صلح هدایت می‌کنند که هدف آن بیشتر بازگشت روند تجارت جهانی است تا حفظ هرگونه اصولی. درواقع، طرح صلح چینی‌ها برای پایان جنگ که اکثر تحلیل‌گران غربی آن را یا انکار یا تحقیر می‌کنند، ممکن است درنهایت مؤثرترین طرح کلی یک توافق باشد؛ با وجود درخواست مبهم برای احترام به حاکمیت تمام کشورها و تأکید بر لغو تحریم‌ها، بازگرداندن خطوط تدارکات جهانی و آزادسازی تجارت غلات روسیه و اوکراین. حتی آنتونی‌بلینکن؛ وزیر امور خارجه آمریکا، هرچند با اکراه، پذیرفته است که این طرح می‌تواند الگویی برای حل‌وفصل بحران آینده باشد.

در پاسخ به پرسش نخست باید گفت که درحالی‌که نتیجه جنگ اوکراین همچنان مشخص نیست، می‌توان روی یک موضوع حساب کرد: ظهور چین و هند به‌عنوان بازیگران اصلی در حل‌وفصل آن به تعریف نظم جهان در آینده کمک می‌کند؛ نظمی که در آن آمریکا باید مسئولیت‌های هدایت جهانی را با چین و هند، دو قدرت اصلی دیگر تقسیم کند. اروپا به خاطر اختلافات داخلی و وابستگی به قدرت نظامی آمریکا صلاحیت بازی چنین نقشی را ندارد، روسیه هم به خاطر کاهش قدرت نظامی و اقتصادی‌اش جایگاهی ندارد. کشورهای G3 بااین‌حال، خصیصه‌هایی بنیادی دارند که آن‌ها را از دیگر قدرت‌ها جدا می‌کند که احتمالاً در آینده پررنگ‌تر نیز می‌شوند. با «جمعیت» شروع کنیم. سال 2022، چین، هند و ایالات‌متحده به ترتیب دارای بیشترین جمعیت جهان بودند که مجموع آن‌ها به 3 میلیارد و 200 میلیون نفر یا حدوداً 40 درصد جمعیت جهان می‌رسید. البته هیچ‌کس نمی‌داند چگونه گرسنگی، پاندمی‌ها یا بحران‌های ناشی از تغییر اقلیم ممکن است این ارقام را تغییر دهند؛ اما جمعیت بالای این کشورها مزیت‌های بسیاری در تولید، مصرف و حتی اگر لازم باشد در زمان وقوع جنگ‌ها دارند. سپس، «نفوذ اقتصادی» را در نظر بگیرید. آمریکا و چین مدت‌هاست که اقتصادهای اول و دوم جهان را دارند، هند در جایگاه ششم قرار داشت؛ پشت‌سر ژاپن، آلمان و انگلستان. انتظار می‌رود که امسال هند از انگلستان پیشی بگیرد و در برخی از پیش‌بینی‌ها ممکن است تا سال 2030 به‌جای گاه سوم برسد. کشورهای گروه G3 سپس سهم بزرگ‌تری از فعالیت‌های اقتصاد جهانی را نسبت به مجموع 20 کشوری دارند که در این فهرست پایین‌تر از آن‌ها قرارگرفته‌اند که شامل تمام اقتصادهای اروپایی و ژاپن نیز می‌شود. تصور گسترده‌ای از آمریکا و چین وجود دارد که این دو کشور، «قوی‌ترین ارتش‌های جهان» را دارند. روسیه همچنان ادعا می‌کند جایگاه سوم را دارد بااینکه ارتش این کشور با جنگ در اوکراین به‌شدت آسیب‌دیده و سال‌ها طول می‌کشد تا بتواند میزان قدرت قبل از جنگ خود را احیا کند (تازه اگر بتواند). ارتش هند واقعاً بزرگ است؛ یک‌میلیون و 400 هزار زن و مرد یونیفرم‌پوش (چین 2 میلیون نفر و روسیه کمتر از یک‌میلیون نفر و آمریکا یک‌میلیون و 400 هزار نفر) اما به‌اندازه سه کشور دیگر تسلیحات پیشرفته کافی ندارد. هندی‌ها بااین‌حال می‌خواهند میلیاردها دلار برای دریافت سیستم‌های جنگی پیشرفته از اروپا، روسیه و ایالات‌متحده هزینه کنند. همان‌گونه که سهم هند از ثروت جهانی رو به افزایش است، باید روی دهلی‌نو حساب کرد تا سرمایه‌گذاری بیشتری در جهت مدرنیزه‌سازی نیروهای نظامی‌اش صرف کند. چین، هند و آمریکا در یک زمینه دیگر نیز در جهان پیشرو هستند: در «تولید دی‌اکسیدکربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای». این سه کشوری که همچنان برای تأمین بخش بزرگی از انرژی در داخل کشور به گازهای گلخانه‌ای وابسته‌اند، انتظار می‌رود در دهه‌های آینده نیز همچنان در صدر لیست انتشاردهندگان کربن قرار داشته باشند. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی تا سال 2050، 42 درصد از کل انتشار کربن در جهان توسط گروه G3 صورت می‌گیرد؛ بیش از مجموع آفریقا، اروپا، آمریکای لاتین و خاورمیانه.

تمام این عوامل را با یکدیگر جمع کنید و واضح است که چین، هند و آمریکا احتمالاً نظم جهانی آینده را مشخص می‌کنند. این بدان معنی نیست که قرار است با یکدیگر همکاری کنند، بلکه فراتر از آن می‌روند. رقابت و درگیری بدون شک یکی از مشخصه‌های روابطشان است، با قیدوبندهایی که همواره بین آمریکا و چین در فرازونشیب قرار دارد. (ائتلاف‌های چرخشی و تعارضات میان شرق آسیا، اوراسیا و اقیانوسیه در رمان 1984 جورج اورول را یادتان هست؟) اما در مورد یک موضوع می‌توانیم قاطعانه بگوییم: بحران‌های بزرگ جهان، چه تغییر اقلیم باشد، چه بحران اقتصادی، یک پاندمی مرگبار دیگر یا جنگی مثل جنگ اوکراین، در صورتی حل‌وفصل می‌شوند که این سه قدرت بتوانند نوعی از همکاری هرچقدر هم غیررسمی، با یکدیگر را تشکیل دهند. هند در سال‌های اخیر به آمریکا نزدیک‌تر شده که تا حد زیادی برای تعادل قدرت رو به رشد اقتصاد و نظامی چین بود، رهبران این کشورها به‌هیچ‌عنوان دوست ندارند بیش‌ازحد به یک قدرت خارجی وابسته شوند، هرچقدر هم که ازنظر سیاسی با یکدیگر همسو باشند؛ بنابراین، پیش‌بینی‌ها حاکی از ادامه روابط شکننده و اغلب پرتنش میان کشورهای G3 است.‌ بااین‌وجود، آمریکا، هند و چین برای رویارویی با مشکلات بزرگ جهان حق انتخاب کمی به‌جز تعامل با یکدیگر دارند. تغییر اقلیم قطعاً بزرگ‌ترین مسئله خواهد بود. همین امر در مورد دیگر چالش‌های بزرگ جهانی صدق می‌کند؛ ازجمله بحران‌های اقتصادی، شیوع پاندمی‌ها، درگیری‌های بزرگ منطقه‌ای و گسترش بیشتر سلاح‌های هسته‌ای. هرچقدر رهبران چین، هند و آمریکا نسبت به همکاری با همتایان خود ناراحت باشند، اگر بخواهند که از آینده فلاکت‌بار جلوگیری کنند، حق انتخاب زیادی ندارند. آن‌ها چه بخواهند چه نخواهند، باید نوعی از همکاری میان کشورهای گروه G3 را تشکیل دهند، هرچقدر که در ابتدای آن اشاره کمی به این همکاری داشته باشند. باگذشت زمان، همان‌طور که وابستگی مشترک یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند، ممکن است حتی همکاری با یکدیگر را به شکل رسمی‌تر و دوستانه‌تر ببینند که به نفع ساکنان این کره خاکی باشد.

روشن‌سازکلام

آمریــکا در پــی پیونــد زدن هنــد بــه شــبکه ریلــی خاورمیانــه بــرای رقابــت بــا ابتــکار کمربنــد و راهِ چیــن می‌باشد. جیــک ســالیوان؛ مشــاور امنیــت ملــی دولــت بایــدن، در ســفر اخیــر خــود بــه عربســتان بــا مشــاوران امنیــت ملــی امـارات، هنـد، اسـراییل و عربسـتان جلسه‌ای برگـزار کـرده اسـت تـا طـرح پیشـنهادی ایجـاد شـبکه ریلـی هنـد و خاورمیانـه را بــه تحقق نزدیک کنـد. ایــن پروژه کشـورهای خلیج‌فارس و کشورهای عربــی را بـا یکدیگـر و بـا هنـد از طریق شبـکه ریلـی و از طریق خطـوط کشتیرانی و شبــکه‌ای از بنـادر منطقـه پیونـد می‌دهد. ایـده ایـن پـروژه در جریـان مذاکراتـی در 18 مـاه گذشـته در مجمعـی کـه شـامل ایالات‌متحده، امـارات، هنـد و اسـرائیل (I2U2) اسـت، شکل‌گرفته اسـت. ایـن مجمـع در اواخـر سـال 2021 تأسـیس شـد و هـدف آن بحـث در مـورد پروژه‌های زیرساختی و استراتژیک در خاورمیانـه و جنـوب آسـیا اسـت. ایـن پـروژه یکـی از ابتـکارات اصلـی کاخ سـفید در خاورمیانـه بـا توجـه بـه نفـوذ فزاینـده چیـن در منطقـه اسـت؛ زیـرا خاورمیانـه بخـش مهمـی از چشم‌انداز چیـن از کمربنـد و جـاده اسـت. بـه گفتـه یـک مقـام اسـرائیلی کـه در مذاکـرات مربـوط بـه ایـن طـرح شـرکت کـرده بـوده، ایـن طـرح باهدف اسـتفاده از تجربـه هنـد در پروژه‌های زیرسـاختی بـزرگ مطرح‌شده و دولـت بایـدن، ایـن ایـده را گسـترش داده تـا عربسـتان را در برگیرد. اسـرائیل در حـال حاضـر بخشـی از ایـن طـرح نیسـت؛ امـا در صـورت پیشـرفت در تـلاش بـرای عادی‌سازی روابـط خـود بـا کشـورهای منطقـه، ممکـن اسـت در آینـده بـه آن بپیونـدد. تلاش‌های جدیـد آمریـکا بـرای پیونـد زدن عربسـتان بـه ایـن طـرح و بـه مجمـع موسـوم بـه I2U2 در حالـی صـورت می‌گیرد کـه عربسـتان به‌سرعت بـه چیـن نزدیـک می‌شود. ایـن طـرح در شـرایط کنونـی واکنشـی مبهـم و حداقلـی بـه ابر پروژه ابتـکار کمربنـد و راه چیـن اسـت کـه در یـک دهـه اخیـر پیشرفت‌های مهمـی داشـته اسـت. چیـن در 2015 اسـتراتژی کلان خـود در قبـال جهـان عـرب را بـا محوریـت توسـعه همـکاری در زمینه‌های انـرژی، تجـارت و سرمایه‌گذاری تدویـن کـرد و تـا حـد زیـادی آن را در قالـب ابتـکار ابریشـم عملیاتـی کـرده اسـت. در شـرایط کنونـی ابتـکار ابریشـم تـا حـدود زیـادی اجرایـی شـده اسـت و اولویـت گذشـته را بـرای چیـن نـدارد. کشـورهایی ماننـد امـارات و عربسـتان کـه در مـورد ایـن ایـده بـا آن‌ها گفتگـو شـده مهم‌ترین شـرکای چیـن در پیشـبرد ابتـکار ابریشـم در خاورمیانـه محسـوب می‌شوند. ایالات‌متحده بـا تأخیر فـراوان وارد رقابـت بـا چیـن در خاورمیانـه شـده اسـت و طـرح ارائـه داده اسـت کـه حداقلـی و مبهـم اسـت.

در این میان نیز اتحادیه اروپا برای دور زدن تحریم‌های خود و ایالات‌متحده سوخت روسی را از طریق هند می‌خرد! بـر اسـاس داده‌های اولیـه از ردیابـی کشتی‌های Kpler و Vortexa، پالایشگاه‌های هنـدی، واردات نفـت روسـیه در سـال مالـی 2023-2022 را بـه سـطح بی‌سـابقه‌ای افزایـش داده‌اند و در پـی آن، عرضـه دیـزل و سـوخت جـت بـه اتحادیـه اروپـا را افزایـش داده‌اند. درواقع بــا توجــه بــه افزایــش شــدید واردات نفــت روســیه از ســوی هنــد، اتحادیــه اروپــا از هنــد به‌عنوان «در پشـتی» به‌منظور واردات انـرژی اسـتفاده می‌کند؛ زیـرا اتحادیـه اروپـا واردات نفـت خـام از روسـیه را ممنـوع کـرده است. داده‌های آمـاری منتشرشده، حاکـی از ایـن امـر اسـت کـه در سال‌های 2022 تـا 2023، پالایشگاه‌های هنـدی بیـن 970 تـا 981 هـزار بشـکه نفـت در روز از روسـیه خریـداری کردنـد کـه بیـش از یک‌پنجم کل واردات ایـن کشـور (بیـن 5/ 4 تـا 6/ 4 میلیـون بشـکه در روز) را تشـکیل می‌داد. بــا کاهــش قیمــت نفــت خــام روســیه، پالایشگاه‌های آســیایی ایــن امــکان را یافتنــد کــه تولیــد خــود را افزایــش دهنـد و محصـولات نفتـی خـود را بـا قیمـت رقابتـی راهـی اتحادیـه اروپـا نماینـد. طبـق گـزارش Kpler، هنـد پیـش از درگیـری در اوکرایـن، به‌طور متوسـط روزانـه 154 هـزار بشـکه گازوئیـل و سـوخت جـت بـه اتحادیـه اروپـا صـادر می‌کرد؛ امـا پـس از اعمـال تحریـم اتحادیـه اروپـا بـر واردات محصـولات نفتـی روسـیه در مــاه فوریـه، حجـم صـادرات گازوئیـل و سـوخت جـت خـود بـه اتحادیـه اروپـا را بـه 200 هـزار بشــکه در روز افزایــش داد. حجـم صـادرات گازوئیـل هنـد بـه اروپـا در سـال مالـی گذشـته بیـن 12 تـا 16 درصـد افزایـش یافـت و بـه 150 تـا 167 هـزار بشـکه در روز رسـید؛ زیـرا مشـتریان غربـی از خریـد محصـولات روسـی اجتنـاب کردنـد و بدیـن ترتیـب، سـهم صـادرات سـوخت هنـد از 21 تـا 24 درصـد در سـال گذشـته بـه 30 درصـد افزایـش پیـدا کـرد. بـر اسـاس گـزارش Kpler، اروپـا حـدود 50 درصـد از صـادرات سـوخت جـت هنـد را بـه خـود اختصـاص داده اسـت؛ مهم‌ترین واردکننـدگان گازوئیـل پالایـش‌شـده هنـد در اروپـا، کشـورهای فرانسـه، ترکیـه، بلژیـک و هلنـد هسـتند. روســیه در حــال حاضــر، 35 درصــد از کل واردات نفــت هنــد را تأمیــن می‌کند؛ درحالی‌که ایــن رقــم در ســال 2021، کمتـر از 1 درصـد بـود کـه حاکـی از افزایـش چشـمگیری در ایـن زمینـه اسـت.

در هر بحرانی همیشه یک نفر می‌برد و حالا در مورد حمله روسیه به اوکراین، آن شخص نارندرا مودی نخست‌وزیر هند است. مودی با امتناع از محکوم کردن مسکو و نپیوستن به تحریم‌های غرب توانست چهره جهانی هند را برجسته کند. هر یک از قدرت‌های بزرگ مثل ایالات‌متحده، روسیه و چین به‌ خاطر منافع استراتژیک خود هند را مورد لطف زیاد قرار می‌دهند. مودی و دولت هندو-ناسیونالیستی آن قطعاً از در کانون توجه بودن لذت می‌برد و سعی دارد آن را حفظ کند و هدف محتملش این است که نقش ابرقدرتی مستقل را برای هند ایجاد و انتقال به یک نظام بین‌المللی چندقطبی را تسریع کند و نهایتاً جایگاه جدید خود را در شورای امنیت سازمان ملل متحد تقویت کند.