ناکارآمدی اعمال سقف قیمت بر نفت و گاز صادراتی روسیه

اين نوشتار در تاريخ بیست‌وهفتم ‌شهریورماه ۱۴۰۱ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

اين گفت‌وگو در تاريخ هفدهم‌ شهریورماه ۱۴۰۱ در روزنامه جهان اقتصاد منتشر شده است.

ناکارآمدی اعمال سقف قیمت بر نفت و گاز صادراتی روسیه

اعمال سقف قیمتی عنوان طرحی است که تکمیل‌کنندۀ خط مشی بلوک غرب در تقابل با روسیه با هدف مداخله در بازار انرژی است. به گزارش اویل‌پرایس (Oil Price) درصد شانس موفقیت سیاست گروه ۷ (G7) مبنی بر اعمال سقف قیمت روی نفت صادراتی روسیه را شاید بتوان به بهترین نحو در توییت اخیر ستون‌نویس گروه انرژی و کالای بلومبرگ خلاصه کرد: «بیایید فکر کنیم که من و دوستانم در نظر داریم چارچوب قیمتی برای کافۀ محل خود اعمال کنیم. بد نیست بدانید ما حتی مشتری آن کافه هم نیستیم. صاحب کافه می‌گوید به کسانی که دنبال کاهش قیمت هستند قهوه نمی‌فروشد، بنابراین مشتریان وفادار کافه از طرح ما استقبال نمی‌کنند. این یعنی موفقیت طرح!»

1) اعلام حمایت گروه 7 از اعمال این طرح

طرح اعمال سقف بر قیمت نفت خام صادراتی روسیه؛ که اولین بار توسط جانت یلن؛ وزیر خزانه‌داری ایالات‌متحده، مطرح شد هدفی دوگانه دارد: در فاز اول، حفظ روند انتقال نفت روسیه به خارج از آن کشور که منتهی به اعمال سقف بر قیمت‌ها می‌شود و در فاز دوم، کاهش درآمدهای نفتی روسیه که بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی آن کشور را تأمین کرده و به عقیده گروه ۷، منبع اصلی درآمد روسیه برای تأمین مالی نبرد با اوکراین است. مصوبه تعیین سقف قیمت نفت توسط رهبران گروه ۷ و هم‌زمان با نشست ژوئن 2022 مطرح شد، هنگامی‌که هفت‌کشور بزرگ صنعتی هم‌پیمان شدند راهکاری مناسب برای اجرایی شدن این طرح اتخاذ کنند.

به گزارش رویترز، وزرای دارایی ۷ کشور صنعتی در بیانیه‌ای اعلام کردند: «امروز قصد سیاسی مشترک خود را رسماً اعلام می‌کنیم. سیاستی با هدف نهایی وضع و اجرای ممنوعیت جامع بر هرگونه خدماتی که حمل‌و‌نقل دریایی نفت خام و فرآورده‌های نفتی روسیه را در گستره آبراه‌های بین‌المللی فراهم می‌کند». عملی‌ترین روش برای اعمال فشار قیمت بر نفت روسیه، کاهش امکان دسترسی بیمه دریایی برای نفت‌کش‌های این کشور باشد؛ مگر اینکه روسیه در قبال عرضه تولید خود در چارچوب قیمت از‌پیش‌ تعیین‌شده کوتاه بیاید. ضمانت موفقیت طرح گروه ۷ مبتنی بر تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه تا حد زیادی مدیون این حقیقت غیر‌قابل‌انکار است که نه‌تنها ۹۰ درصد از بازار بیمه در ید اختیار شرکت‌های غربی است، بلکه این شرکت‌ها خود از بزرگ‌ترین بازیگران تجارت کشتیرانی بین‌الملل هستند. خدمات حمل‌و‌نقل و بیمه دریایی تنها در صورتی در اختیار شرکت‌های نفتی روسی قرار می‌گیرد که نفت خود را در چارچوب قیمتی مشخص عرضه کنند. قیمتی که توسط ائتلاف گسترده کشورهایی که به قانون سقف قیمت‌ها پایبند هستند و آن را اجرا می‌کنند، تعیین می‌شود.

کشورهای عضو گروه ۷ که سرگرم رصد تحولات و مواضع سایر کشورها در خصوص مصوبه جدید هستند، هنوز در مورد رقم سقف قیمت نفت روسیه به توافق نظر و اجماع نرسیده‌اند. درعین‌حال، ایالات‌متحده تأکید دارد تعیین رقم سقف قیمت نفت روسیه، تنها از طریق اجماع دولت‌های عضو، صورت خواهد پذیرفت.

2) نحوۀ حمایت آمریکا از اعمال این طرح

سیاسی بودن اعمال سقف قیمت بر نفت و گاز روسیه که تبعات فاجعه‌باری برای مردم اروپا خواهد داشت، بیش از هر زمان دیگری موردتوجه قرارگرفته است. تلاش شبانه‌روزی ایالات‌متحده برای سوق دادن اروپا به چنین پرتگاهی، علاوه بر ایجاد یک شکاف تاریخی و ابدی میان روسیه و اروپا که تنها به تأمین منافع ایالات‌متحده و ناتو کمک می‌کند، باعث می‌شود اروپا برای تأمین انرژی خود به گاز طبیعی مایع آمریکا روی آورد. واقعیت این است که ایالات‌متحده در چند سال گذشته دست به هر اقدام ممکنی زده از تحریم نورد استریم ۲ توسط روسای جمهور مختلف تا تهدیدهای پیاپی دونالد ترامپ علیه اروپا تا کشورهای اروپایی را مجبور کند از شرکت‌های انرژی آمریکایی گاز خریداری کنند و به گاز طبیعی مایع (Liquefied Natural Gas) روی‌آورند. تلاشی که بالاخره به نظر می‌رسد در حال تحقق است و غول‌های انرژی آمریکایی قرار است جیب‌های خود را با پول اروپای بحران‌زده پر کنند؛ اما این امر برای همه راضی‌کننده نیست.

دولت ایالات‌متحده تهدید کرد تحریم‌های جدی علیه کشورهایی که به هر نحوی به کشورهای غربی وابسته بوده و درعین‌حال در خرید نفت روسیه مصوبه سقف قیمت کشورهای گروه ۷ را نادیده می‌گیرند، اعمال می‌کند؛ زیرا دولت بایدن متعهد شده است این سیاست را پس از تصویب نهایی، با جدیت هرچه‌تمام‌تر به اجرا بگذارد. در دستورالعمل روز جمعه مورخ 9 سپتامبر 2022 (18 شهریور 1401) وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده، تصریح شده است: «آن دسته از افرادی که مبادرت به خرید حجم قابل‌توجه نفت روسی بالاتر از سقف قیمت کنند، به‌علاوه افرادی که اطلاعات نادرست در مورد این نوع خریدها ارائه دهند، به‌احتمال قریب‌به‌یقین هدف اصلی برای اعمال تحریم‌های جدید خواهند بود».

به گزارش فایننشال تایمز، آماج پیکان تحریم‌های جدید دولت بایدن متوجه آن گروه از خریداران نفت روسیه در سراسر جهان خواهد بود که کماکان در مورداجرا و تبعیت از سیاست سقف قیمت مصوب ۷ کشور صنعتی دنیا و احتمالاً برخی دیگر از دولت‌های همراه، دچار شک و شبهه هستند.  واقعیت این است که بسیاری از این کشورها در عرصه بین‌الملل وابسته به خدمات شرکت‌های غربی مانند شرکت‌های بیمه دریایی و نظیر آن برای جابه‌جایی محموله‌های تجاری خود هستند؛ بنابراین از منظر آمریکا و گروه ۷، آن‌ها نیز ناچار به رعایت مصوبه سقف قیمت خواهند بود. دستورالعمل وزارت خزانه‌داری آمریکا تنها یک هفته پس‌ازآن صادر شد که وزرای دارایی گروه ۷ متعاقب ماه‌ها بحث و تبادل‌نظر، بر سر موضوع تعیین سقف قیمت بر نفت صادراتی روسیه، به‌اتفاق نظر رسیدند.

هدف غایی طرح، محدود کردن درآمد روسیه از محل صادرات نفت خام و محصولات فراوری‌شده، با پرهیز از ایجاد جهش در قیمت جهانی نفت است. شایان‌ذکر است وارد‌کنندگان نفت مسکو که از خدمات حمل‌و‌نقل یا بیمه شرکت‌های غربی استفاده نمی‌کنند، مشمول طرح جدید تحریم‌های واشنگتن نخواهند بود.

والی آدیمو، قائم‌مقام وزیر خزانه‌داری آمریکا، در سخنرانی روز جمعه خود مورخ 9 سپتامبر 2022 (18 شهریور 1401) در نشستی به میزبانی موسسه بروکینگز اظهار داشت: «رویکرد واشنگتن در اجرای مصوبه سقف قیمت بر اساس این اصل استوار است که نفت روسیه کماکان باید به بازار جهانی تزریق شود؛ البته مشروط بر اینکه خریداران و ارائه‌دهندگان خدمات مانند شرکت‌های حمل‌و‌نقل و بیمه، با حسن نیت مفاد این مصوبه را رعایت کنند».

به گزارش فایننشال تایمز ایالات‌متحده تأکید کرده است هر شخص یا نهادی که از سقف قیمت پیروی نکند، شامل دور جدید تحریم‌ها خواهد شد. بااین‌وجود، اضافه کرده است در موارد خاص، تحریم متوجه شرکت‌های خدماتی مثل فعالان حوزه حمل‌و‌نقل که از روی ناآگاهی و بدون قصد و نیت قبلی مبادرت به ارائه خدمات کنند، نخواهد بود؛ مشروط بر اینکه از الزامات سخت‌گیرانه دولت آمریکا مبنی بر ثبت و نگهداری سوابق و تراکنش‌های عملیاتی خود، بدون چون‌وچرا تبعیت کنند.

در بحبوحه چالش تأمین انرژی زمستانی در اروپا، آیا جو بایدن وفای به عهد کرده و هم‌پیمانان خود را با تأمین گاز مایع طبیعی (LNG) مورد‌نیاز قاره سبز همراهی می‌کند؟ هزینه شارژ مجدد و پر کردن ذخایر گاز در اتحادیۀ اروپا تا ۱۰ برابر نرخ معمول افزایش داشته است. در صورت مثبت بودن پاسخ، چالش پیش روی دولت ایالات‌متحده در فصل سرما، گرم نگه‌داشتن خانه شهروندان آمریکایی خواهد بود.  باید دید در شرایط اضطرار فعلی، بایدن بین متحدان دموکرات خود از یک‌سو و هم‌پیمانان اروپایی خود از سوی دیگر، کدام‌یک را انتخاب خواهد کرد. روند روبه رشد صادرات گاز مایع طبیعی (LNG)، منجر به افزایش قابل‌توجه نرخ تورم حاصل از افزایش قیمت گاز طبیعی و برق در ایالات‌متحده شده است. بنا بر نوشته ایرینا اسلاو در اویل‌پرایس، متعاقب تحولات روز دنیا و درحالی‌که قاره سبز خود را برای زمستانی آرام و گرم تجهیز می‌کند، نقش کلیدی ایالات‌متحده و حجم صادرات گاز طبیعی از این کشور برای غرب پررنگ‌تر شده است. در این شرایط، ثبت رکورد صادرات گاز مایع طبیعی (LNG) ایالات‌متحده، منجر به افزایش قیمت گاز در این کشور شده است. بومرنگ پرتاب‌شده از سوی رئیس‌جمهور آمریکا در حال بازگشت به سمت خود اوست. زمانی که جو بایدن به اتحادیۀ اروپا تضمین داد کشورش گاز طبیعی کافی برای زمستان اروپا تأمین خواهد کرد، سیاستمداران اروپایی مشعوف از قول بایدن، دایره تحریم‌های روسیه را تنگ‌تر کردند. در فاصله چند ماه بعد، منابع ذخیره‌ گاز اتحادیۀ اروپا زودتر از موعد مقرر تکمیل شد. به گفتۀ اسلاو «در بحبوحه این شرایط، شاهد اوج‌گیری کم‌سابقه قیمت جهانی گاز مایع طبیعی (LNG) هستیم.  چین مبادرت به‌واسطه‌گری از طریق عرضه و فروش مجدد گاز مایع طبیعیِ (LNG) روسیه به اروپا کرده است. قیمت گاز در ایالات‌متحده در حال حاضر میزان رشد سه‌برابری در مقایسه با یک دهه قبل را نشان می‌دهد. علاوه بر آن، پیش‌بینی افزایش ۹۵ درصدی قیمت گاز در بازار آتی برای حدفاصل نوامبر ۲۰۲۲ تا مارس ۲۰۲۳، دور از ذهن نیست. در این شرایط، غالب تحلیلگران در اروپا رکود قریب‌الوقوع اقتصادی را پیش‌بینی می‌کنند».

این واقعیت که ظرفیت استخراج و صادرات گاز مایع طبیعیِ (LNG) آمریکا پاسخگوی نیاز اروپا نیست، از ابتدای راه مشخص بود. به‌عنوان‌مثال، همان‌گونه که دیوید بلکمون؛ تحلیلگر انرژی، از ماه مارس بارها هشدار داده است، منابع بالقوه متنابهی از گاز طبیعی در خاک ایالات‌متحده وجود دارد؛ اما تنها درصد ناچیزی از آن به مرحله استخراج می‌رسد. محدودیت‌های صادرات گاز آمریکا نه از جنس حجم و میزان منابع قابل استحصال، بلکه بیشتر از جنس سخت‌افزاری و لجستیکی است. به عبارت ساده‌تر، در مقام مقایسه، ناترازی صادرات گاز آمریکا به اروپا بیشتر معطوف به مراحل اکتشاف و استخراج گاز بوده تا موجودی بالقوه منابع گازی این کشور.

مسئله کلیدی بعدی بحث قیمت جهانی مبادلات گاز است. دولت آمریکا که با هدف تضعیف روسیه، کمک به اروپای درگیر بحران انرژی را در دستور کار خود دارد. به لطف این واقعیت که ایالات‌متحده در تولید و تأمین گاز طبیعی مصرف داخلی خودکفاست، چالش قیمت جهانی مبادلات گاز به‌هیچ‌وجه در حد و اندازه فاجعه کمبود انرژی پیش روی اروپا نخواهد بود. بااین‌حال رشد قیمت‌ حامل‌های انرژی، آن‌هم در شرایطی که بازار درگیر تورم مهارگسیخته شده است، مطلوب مصرف‌کنندگان و تجار آمریکایی نیست. در حال حاضر، گاز مایع طبیعیِ (LNG) ایالات‌متحده به دلیل تراز ناهنجار قیمتی در بازار آتی گاز اروپا، در قیمتی جذاب و رقابتی عرضه می‌شود. این ناترازی ناشی از واکنش اخیر و تقابلی شرکت روسی گازپروم در پاسخ به وضع تحریم‌ها علیه روسیه است؛ اما این موضوع را نمی‌توان به‌منزله ارزان بودن قیمت گاز مایع طبیعیِ (LNG) ایالات‌متحده تعبیر کرد. درواقع نه‌تنها نرخ گاز مایع طبیعیِ (LNG) آمریکایی پایین نیست؛ بلکه در نوع خود همان محرکی است که تورم ۱۰ برابری هزینه شارژ مجدد منابع گاز اتحادیۀ اروپا را رقم‌زده است. بر اساس گزارش فایننشال تایمز، گروه مصرف کنندگان انرژی صنعتی آمریکا معتقد است: «صادرات گاز مایع طبیعی (LNG) به‌واسطه افزایش قیمت تمام‌شده گاز طبیعی و برق، منجر به تورم فراوانی در بخش انرژی شده است».

3) نحوۀ حمایت اتحادیۀ اروپا از اعمال این طرح

روز جمعه 9 سپتامبر 2022 (18 شهریور 1401) در بروکسل وزرای انرژی ۲۷ کشور عضو اتحادیۀ اروپا درباره مسائل مختلفی، از بحران گازی تا قیمت برق، تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر و ... بحث کردند. این گفت‌وگوها زمینه را برای یک دوره مذاکرات فشرده فراهم کرد و انتظار می‌رود اورسولا فون در لاین؛ رئیس کمیسیون اروپا، به‌زودی پیشنهادهای قانونی در مورد واکنش اتحادیۀ اروپا به بحران انرژی را ارائه کند.

اتحادیۀ اروپا در میانه جنگ انرژی با روسیه، به ۳ جبهه مختلف تقسیم‌شده است. در یک‌سو، اکثر کشورهای اروپایی به رهبری فرانسه و بلژیک خواهان آن هستند که به‌جای اعمال سقف قیمت سیاسی علیه گاز روسیه، بر تمام منابع وارداتی گاز اروپا سقف قیمت اعمال شود. چنین موضعی چندان خوشایند کشورهایی چون ایالات‌متحده نیست و به همین دلیل نیز دولت‌های بالتیکی وابسته به واشنگتن به‌عنوان تنها حامیان واقعی اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه، مخالف چنین طرحی هستند. از سوی دیگر، کشورهایی چون مجارستان و جمهوری چک نیز به‌طور کامل مخالف اعمال سقف قیمت بر گاز مسکو هستند و تأکیددارند تهدیدات کرملین در این زمینه جدی است و نتایج ویرانگری به همراه خواهد داشت. بااین‌حال، کشوری چون آلمان نیز عملاً در میانه میدان گرفتار شده و از یک‌سو خواهان اعمال فشار بر روسیه است؛ اما در سمت دیگر، نسبت به اعمال طرح رادیکال و پرریسک سقف قیمت بر همه منابع وارداتی هشدار داده و حتی صدراعظم این کشور اعمال سقف بر بهای گاز روسیه را نیز پرخطر می‌داند. با وجود چنین شکاف گسترده‌ای، به ‌نظر می‌رسد اتحادیۀ اروپا قادر به هیچ‌گونه تصمیم‌گیری قطعی درباره روسیه نخواهد بود.

رهبران برخی کشورهای اروپایی‌ متوجه شده‌اند اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه، چه تبعات دردناکی به همراه خواهد داشت؛ ازاین‌رو، بسیاری از آن‌ها تصمیم گرفته‌اند با فشار واضح ایالات‌متحده و دولت‌های ضعیف و وابسته‌ ناتو در دریای بالتیک که به‌مثابه نیروهای نیابتی واشنگتن در بحران کنونی عمل می‌کنند، همراه نشوند.  حدود ۱۲ کشور ازجمله فرانسه، بلژیک، یونان، ایتالیا، اسپانیا، لوکزامبورگ و لهستان می‌گویند سقف قیمتی نباید تنها بر گاز وارداتی از روسیه اعمال شود، بلکه باید شامل همه گازهای وارداتی و ازجمله گاز مایع طبیعی (LNG) شود. بااین‌حال، کادری سیمسون؛ کمیسر انرژی اتحادیۀ اروپا، نسبت به این رویکرد ابراز تردید کرد و گفت سقف قیمت عمومی بر گاز می‌تواند چالشی برای امنیت عرضه باشد. اعمال سقف بر قیمت تمام گاز وارداتی اروپا ازنظر کشورهای حامی آن، پیش از هر چیزی ممکن است باعث تلطیف نسبی واکنش مسکو شود. تین ون در استرایتن، وزیر انرژی بلژیک، به خبرگزاری رویترز گفت «مصرف‌کنندگان اروپایی به‌جای سقف قیمت سیاسی روی واردات روسیه، به محدودیت عمده قیمت گاز نیاز دارند. بلژیک خواهان سقف قیمتی پویایی در سراسر اتحادیۀ اروپاست تا این‌گونه بتواند امنیت عرضه خود را تضمین کند. اگر هدف از اعمال سقف پایین آوردن قیمت‌ها باشد، اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه هیچ تأثیری نخواهد داشت؛ عنوان کرد سقف قیمتی برای گاز روسیه تصمیمی صرفاً سیاسی است و مسکو در‌حال‌حاضر عملاً گازی به اروپا نمی‌دهد که این سقف بخواهد اثرگذاری خاصی بر آن داشته باشد».  خبرگزاری رویترز گزارش کرده است سخنگوی دولت یونان نیز ضمن تأکید بر اینکه از پیشنهاد کمیسیون اروپا برای محدودیت قیمت گاز روسیه حمایت نخواهند کرد، گفته است که اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه، به‌جای آنکه منافع بیشتری برای شهروندان اتحادیۀ اروپا داشته باشد، باعث می‌شود مشکلات بیشتری برای آن‌ها ایجاد شود.

اولاف شولتز؛ صدر‌اعظم آلمان، مخالف اعمال سقف قیمت برای تمام گاز وارداتی اروپاست و ضمن انتقاد از این موضع گفت مطرح‌کنندگان چنین ایده‌ای، عواقب اقدام رادیکالی را که پیشنهاد می‌کنند در نظر نگرفته‌اند. به گزارش پولیتیکو، شولتز معتقد است دوستان اتحادیۀ اروپا در نروژ و آمریکا که گاز به قاره سبز می‌دهند، در صورت اعمال سقف قیمتی دیگر حاضر به ارسال محموله به اروپا نخواهند بود و به همین دلیل، اتحادیۀ اروپا صلاحیت تصمیم‌گیری درباره چنین مسئله‌ای را ندارد. شولتز همچنین می‌گوید حتی اعمال سقف قیمت تنها علیه روسیه نیز ممکن است کرملین را تحریک کند و روسیه عرضه گاز خود را به‌طور کامل از طریق تمام‌مسیرها متوقف کند که برای اروپای مرکزی می‌تواند بسیار خطرناک و دردسرساز باشد. آلمانی‌ها به‌خوبی می‌دانند با وجود ذخایر گازی نسبتاً مناسبی که در اختیاردارند، درصورتی‌که روسیه گاز اروپا را قطع کند، آلمان باید طبق قوانین اتحادیۀ اروپا گاز خود را با همسایگان به اشتراک بگذارد، امری که مشکل همسایگان را برطرف نمی‌کند و مشکلات آلمان را تشدید می‌کند.

در‌همین‌حال، کشورهای مجارستان، جمهوری چک و اسلواکی به شکل کاملا علنی مخالف هرگونه اعمال سقف قیمتی علیه روسیه هستند، زیرا به‌خوبی می‌دانند تهدید کرملین درباره یخ زدن اروپا مانند دُم گرگ‌ در داستان‌های افسانه‌ای، تهدیدی توخالی نیست. این کشورها همچنین می‌دانند ایالات‌متحده هیچ اهمیتی به کشورهای اروپایی و رنج آن‌ها نمی‌دهد، اما دولت‌های ملی اروپا باید برای ماندن در قدرت به فکر منافع مردم خود باشند و قطع کامل گاز اروپا، افزایش هر چه بیشتر هزینه‌های زندگی، رشد تورم، رکود اقتصادی و فروپاشی احتمالی سیستم تأمین انرژی در زمستان، منافع شهروندان این کشورها را تأمین نخواهد کرد. ازاین‌رو، این کشورها که همگی از اعضای ناتو نیز هستند، به‌شدت مخالف هرگونه اقدام تحریک‌آمیزی هستند که عواقب فاجعه‌باری برای کشورهایشان در پی داشته باشد. روسیه بارها در روزهای گذشته هشدار داده عواقب اعمال سقف قیمت برای اروپا و غرب دردناک خواهد بود و سقف قیمتی مورد انتظار آن‌ها به کف قیمت تبدیل خواهد شد. حالا باید منتظر ماند و دید اروپا با ادامه این بازی خطرناک به چه نتیجه‌ای خواهد رسید؛ هرچند همین حالا نیز روشن است که حتی اگر روسیه به خواسته‌هایش نرسد، اتحادیۀ اروپا نیز نمی‌تواند برنده این بازی باشد و بی‌تردید بازنده اصلی خواهد بود.

دولت‌های کوچک بالتیک مانند استونی، لتونی و لیتوانی که پرچمدار تبلیغات ضد‌روسی در اروپا شده‌اند و همواره منعکس‌کننده مواضع ایالات‌متحده در اتحادیۀ اروپا هستند، تنها طرفداران جدی اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه هستند؛ اما واقعیت این است که دولت‌های دریای بالتیک، اگر حمایت آمریکا نباشد، قادر به اعمال هیچ‌گونه فشاری بر سایر کشورهای اروپایی نخواهند بود و با سیاست تخاصم‌جویی بیشتر علیه روسیه، تنها تضعیف اقتصادهای اروپایی و وابستگی بیشتر به ایالات‌متحده را برای دیگر کشورهای اتحادیۀ اروپا به همراه دارند.

روزنامه گاردین روز سه‌شنبه 13 سپتامبر 2022 (22 شهریور 1401) با استناد به یک سند فاش شده گزارش داد که کمیسیون اروپا از اعمال سقف قیمت گاز طبیعی روسیه عقب‌نشینی کرده است. این روزنامه با استناد به یک سند فاش شده گزارش داد کمیسیون اروپا از اعمال سقف قیمت گاز طبیعی روسیه عقب‌نشینی کرده است. به گفته این روزنامه، در عوض، بازوی اجرایی اتحادیۀ اروپا با مالیات‌های بادآورده بر سود «مازاد» شرکت‌های انرژی، سیاست خود را برای کاهش قیمت گاز پیش می‌برد. در پیش‌نویس مقررات مربوط به «ابزار اضطراری برق» که توسط گاردین مشاهده شده است، هیچ سقف قیمتی برای گاز روسیه و گاز وارداتی از دیگر کشورها وجود ندارد. این در حالی است که کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا هفته گذشته در مورد این موضوع به توافق نرسیدند. بر اساس این سند، انتظار می‌رود بروکسل مالیات‌های بادآورده‌ای را بر سود بالای شرکت‌های سوخت فسیلی وضع و سقف جداگانه‌ای بر درآمد تولیدکنندگان برق کم‌کربن اعمال کند. کمیسیون اروپا تخمین می‌زند که در سال ۲۰۲۲، سود نفت، گاز و زغال‌سنگ برای شرکت‌ها پنج برابر افزایش خواهد یافت. انتظار می‌رود این طرح در جریان سخنرانی سالانه اورسولا فون در لاین؛ رئیس این کمیسیون، مطرح شود. گاردین همچنین تأکید کرد این پیش‌نویس می‌تواند تغییر کند و متن نهایی متفاوت باشد.

4) عدم‌حمایت چین و هند از اعمال این طرح

هند و چین باعث شده‌اند حذف اروپا از سبد تقاضای نفت روسی عملاً بی‌فایده باشد و سؤالاتی درباره کارآمدی طرح اعمال سقف قیمت بر نفت روسیه را ایجاد کرده‌ است؛ سؤالاتی که مخاطبان آن تحریم‌کنندگان روسیه یعنی اروپا‌یی‌هاست. به گزارش فایننشال تایمز، اطلاعات گمرک کشورهای هند و چین نشان می‌دهد خرید این کشورها تنها در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۱۱ میلیون تن افزایش داشته و از این محل ۹ میلیارد دلار نصیب روسیه شده‌ است. بر اساس این گزارش اطلاعات نشان می‌دهد بیشترین حجم خرید مربوط به هند است که سه‌ماهه اول سال اتفاق افتاده ‌است؛ خرید هند از این کشور در سه‌ماهه نخست امسال ۶۶/ ۰ میلیون تن بود که در سه‌ماهه دوم به ۴۲/ ۸ میلیون تن رسید. پس از عملیات نظامی روسیه در اوکراین در ماه فوریه 2022، ایالات‌متحده آمریکا، اتحادیۀ اروپا، بریتانیا و ژاپن، تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کردند که واردات بسیاری از کالاها به روسیه را ممنوع می‌کرد؛ اما همسایه‌های پرجمعیت روسیه یعنی هند و چین به خرید نفت، کود شیمیایی و زغال‌سنگ روسی ادامه دادند و حتی پکن و مسکو توافق کردند ارز معاملات را از دلار به یوآن و روبل تغییر دهند. چین پیش از ماه فوریه 2022 هم یکی از خریداران اصلی نفت روسی بود. پس از تهاجم رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین به اوکراین در ماه فوریه، چین که پیش از جنگ یکی از خریداران مهم نفت روسیه بود، در ماه مِی 2022 در حدود ۲ میلیون بشکه در روز خریداری کرد که نسبت به ژانویه و فوریه ۲/ ۰ تا ۴/ ۰ میلیون بشکه در روز افزایش داشت. این درحالی است که ایالات‌متحده واردکنندگان نفت روسیه ازجمله دهلی‌نو را تحت‌فشار قرار می‌دهد تا برای حمایت از سقف قیمتی با هدف محدود کردن درآمدهای مسکو، به گروه ۷ بپیوندند. به گزارش فایننشال تایمز، الکساندر گابویف؛ عضو ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی (Carnegie Endowment for International Peace)، گفت هند و چین در حال استفاده از فرصتی که در بازار ایجادشده هستند. به گفته او خرید هند و چین «تمایل یا کمکی آگاهانه برای پوتین نیست» و این خرید تنها یک فرصت‌طلبی از شرایط بازار است: «مسلماً این معاملات جریان نقدی وارد روسیه می‌کند تا کرملین در قطع ارسال انرژی به اروپا موفق باشد». بر طبق این نظر این استقبال یک تمایل آگاهانه برای کمک به پوتین نیست. این فقط یک روش بدبینانه و عمل‌گرایانه برای استفاده از وضعیت به نفع خود است. البته، عملاً جریان نقدی ایجاد می‌کند که وقتی صادرات به اروپا قطع می‌شود به کرملین کمک می‌کند. بنادر و پالایشگاه‌های ساحلی هند در دسترس مسیرهای کشتیرانی کشورهای صادرکننده نفت که بسیار نزدیک‌تر از روسیه هستند، ازجمله عربستان سعودی، عراق و امارات متحده عربی قرار دارند. همچنین به گزارش فایننشال تایمز، بیسواجیت دار، استاد مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی اقتصادی در دانشگاه جواهر لعل نهرو در‌این‌باره گفت: «نظر من در مورد خرید نفت روسیه از هند این است که این عمل یک مصلحت اقتصادی است». به عقیده این تحلیلگر، «عامل کلیدی» در خرید هند بی‌طرفی این کشور در قبال جنگ اوکراین است. آن‌هم در‌حالی‌که روسیه همچنین بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات هند است.

اطلاعات در مورد بازار واردات نفت هند مبهم است؛ اما تحلیلگران بر این باورند که دهلی‌نو از تخفیف‌های قیمتی روسیه به‌خوبی بهره می‌برد. از زمان جنگ در اروپا، نفت روسیه با تخفیف ۳۰ دلار در هر بشکه در مقایسه با نفت خام برنت که شاخصی معیار و بین‌المللی است، معامله می‌شود؛ اما مجموع درآمدی که روسیه دریافت می‌کند همچنان بیشتر از سال ۲۰۲۱ بوده است؛ زیرا قیمت‌های جهانی بسیار بالا رفته، به‌طوری‌که برای اولین بار از سال ۲۰۱۴، نفت در بیشتر ماه‌های سال بالای ۱۰۰ دلار معامله شد. ارزش واحد واردات از عربستان سعودی، امارات، عراق و عمان؛ دیگر منابع اصلی نفت خام چین، در سه‌ماهه دوم به ۸۰۰ دلار در هر تن افزایش یافت، در‌حالی‌که هزینه واردات از روسیه در ۷۰۰ دلار در تن باقی ماند. واردات نفت هند از روسیه در سه‌ماهه اول به‌طور متوسط ​​۷۹۰ دلار در هر تن هزینه داشت اما در سه‌ماهه دوم به ۷۴۰ دلار در هر تن کاهش یافت. آن‌هم در‌حالی‌که هزینه واردات از سایر منابع در همین دوره افزایش یافت. به گزارش فایننشال تایمز، نیل کراسبی، تحلیلگر ارشد وین در اویلکس (OilX) گفت: «به نظر می‌رسد روسیه تخفیف قابل‌توجهی برای نفت خود ارائه می‌دهد. بااین‌حال، من فکر نمی‌کنم بسیاری از افراد در بازار اسنادی را در مورد این معاملات دیده باشند، بنابراین ما فقط از روی حدس استنباط می‌کنیم».

الینا ریباکووا، معاون اقتصاددان ارشد موسسه مالی بین‌المللی (Institute for International Finance) هم گفت به‌رغم تخفیف‌ها، «شرکت‌های نفتی روسیه همچنان می‌توانند سود قابل‌توجهی داشته باشند.» سود شرکت تاتنفت، تولیدکننده بزرگ نفت روسیه، در نیمه اول سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل ۵۲ درصد افزایش یافت. پوتین روز چهارشنبه در سخنرانی در یک مجمع اقتصادی مدعی شد روسیه برای فروش منابع انرژی خود به خریداران غیر غربی مشکلی نخواهد داشت. در‌حالی‌که به دلیل محدودیت‌های زیرساخت موجود خط لوله گاز اروپا، تغییر مسیر عرضه دشوار است، در آن‌طرف بازار روسیه در حفظ فروش نفت موفق‌تر بوده است. به عقیده الینا ریباکووا، مقامات روسیه ممکن است اکنون بخندند، «اما به دلیل دور شدن اروپا از گاز روسیه در یک تا دو سال آینده، به‌شدت به چین و هند برای صادرات انرژی وابسته خواهند شد. به همین دلیل است که روسیه اکنون از اهرم فشار خود استفاده می‌کند، زیرا می‌داند به‌زودی دیگر در جنگ‌های انرژی مؤثر نخواهد بود».

واقعیت این است که ائتلاف حامیان وضع سقف قیمت نفت، به‌اندازه کافی بزرگ و قدرتمند نیست که بتواند این سیاست را به‌طور کامل عملیاتی کند. این ائتلاف، به‌رغم تمایل و تلاش‌های گروه ۷، از پشتیبانی و حمایت چین و هند، دو مشتری بزرگ نفتی روسیه، برخوردار نیست. اعضای این ائتلاف جزو واردکنندگان بزرگ و تأثیرگذار در حوزه نفت نبوده و دو عضو آن، ایالات‌متحده آمریکا و بریتانیا، واردات نفت از روسیه را از همان ابتدا ممنوع اعلام کردند.

هم‌راستا کردن سومین کشور بزرگ یعنی ژاپن برای تبعیت از مصوبه اعمال سقف قیمت، با توجه به وابستگی تمام‌عیار این کشور به واردات انواع حامل‌های انرژی، کاری بسیار دشوار خواهد بود. لذا درحالی‌که شینوچی سوزوکی، وزیر دارایی ژاپن، از تصمیم جدید گروه ۷ استقبال کرد، قابل‌پیش‌بینی بود که یک مقام عالی‌رتبه در وزارت دارایی ژاپن در روز جمعه خاطرنشان کند که نفت روسی وارداتی ژاپن از پروژه ساخالین-۲ از تبعیت قانون سقف قیمت معاف خواهد بود.

ختم کلام

تا پیش از آغاز جنگ اوکراین، روسیه بیش از ۴۰ درصد گاز وارداتی اروپا را به خود اختصاص داده بود؛ اما اکنون تنها ۹ درصد از واردات گاز این منطقه از مبدا روسیه انجام می‌شود. مسکو اعلام کرده تا زمانی که تحریم‌ها به‌طور کامل برچیده نشوند، خط لوله گاز طبیعی نورد استریم ۱ به اروپا را بازگشایی نخواهد کرد. پوتین با تأکید بر اینکه نورد استریم یک به دلیل تحریم‌ها قابل‌استفاده نیست، گفته: «روسیه آماده است تا پمپاژ گاز خود از طریق خط لوله نورد استریم ۲ را آغاز کند. ما هیچ‌چیزی را بدون هدف نمی‌سازیم. نورد استریم ۲ نیز با هدف ساخته شد تا در صورت لزوم، مورداستفاده قرار گیرد».

به نظر می‌رسد مقامات ایالات‌متحده چشمان خود را به روی این خطر بالقوه که کرملین می‌تواند در مورد صادرات نفت خود نیز مانند گاز عمل کند، بسته‌اند. استدلال دولتمردان واشنگتن این است که روسیه چاره‌ای ندارد جز اینکه به فروش نفت خود ادامه دهد؛ چراکه توقف استخراج و بازگشایی میادین نفتی، برای این کشور به‌مراتب پر‌هزینه‌تر خواهد بود؛ اما واقعیت این است که سیاست اعمال محدودیت بر تولید و توزیع نفت، در بلندمدت جوابگو نبوده و راه به‌جایی نمی‌برد.

بزرگ‌ترین مانع پیش روی گروه ۷ این است که برخلاف پیش‌بینی‌ها روسیه در پاسخ به این تحرکات، نه‌تنها دست به اقدامی تقابلی به‌واسطه کاهش مستقیم و محسوس بودجه خود نزد؛ بلکه در کمال شگفتی رسماً و با قاطعیت هرچه‌تمام‌تر اعلام کرد نفت روسیه در سبد کشورهایی که از سیاست اروپایی سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، جایی نخواهد داشت. الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر و نماینده روسیه در اوپک‌پلاس، گفت: «اعتقاد دارم سیاست تعیین سقف قیمتی راه به‌جایی نخواهد برد. این امر مداخله آشکار در مکانیسم‌های بازار و صنعت مهمی همچون نفت است.» در همین رابطه، سخنگوی کرملین روز جمعه تأکید کرد: «شرکت‌هایی که دنباله‌روی این سیاست هستند، در فهرست دریافت‌کنندگان نفت روسیه جایی نخواهند داشت».

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، این ایده را احمقانه دانسته و تهدید کرده در صورت توافق برای اعمال سقف قیمت، اروپا در زمستان امسال منجمد خواهد شد. او گفته تا جایی که به منابع ما مربوط می‌شود، تقاضا در بازارهای جهانی آن‌قدر زیاد است که ما مشکلی برای فروش آن‌ها نداریم. پوتین گفته مسکو از قراردادهای انرژی کناره‌گیری می‌کند و در صورت اعمال سقف قیمتی بر نفت روسیه که توسط گروه ۷ پیشنهاد شده بود، عرضه را قطع می‌کند و هشدار داد غرب در نهایت «یخ می‌زند». شاید به همین دلیل است که کادری سیمسون، کمیسر انرژی اتحادیۀ اروپا، پس از مذاکرات اضطراری در بروکسل در واکنش به افزایش قیمت گاز و برق گفت: «هیچ‌چیزی در مورد پیشنهادها برای محدود کردن درآمد روسیه قطعی نشده و مورد تصمیم‌گیری واقع نشده است».

ولادیمیر پوتین در سخنرانی اخیر خود در مجمع اقتصادی شرق که در ولادی ووستوک روسیه با تأکید بر اینکه روسیه منزوی نخواهد شد، هشدار داد: «تحریم‌های امریکا بنیان اقتصاد جهان را تهدید می‌‌کند». او تب تحریم‌ها در غرب را تهدیدی مانند کرونا در جهان دانست و تأکید کرد: «جهان نباید بر اساس خواست یک کشور خاص که خود را برتر از دیگران می‌‌داند، اداره شود». او گفت: «تأکید روسیه در خصوص جهان چندقطبی، به‌گونه‌ای است که جهان باید بسیار عادلانه‌تر باشد؛ نه آنکه بر اساس دستورات کشوری باشد که کل سیاست خود را بر اساس حق انحصاری ادعایی خود استوار کرده است.»

دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف در گزارش 19 شهریور 1401 خود در این باره می‌نویسد که «زمستان سرد» موضوعی است که با اغراق رسانه‌ها همراه بوده و به نظر می‌رسد با نوعی پروپاگاندای رسانه‌ای توسط کشورهای غربی و آماده‌سازی روانی مردم برای قبوض بالاتر انرژی در فصل زمستان روبه‌رو هستیم. این سیاست علاوه بر اینکه بر عملکرد نامناسب غربی‌ها در تأمین انرژی سرپوش می‌گذارد، ازنظر سیاسی نیز نوعی انزجار و نفرت را در افکار عمومی اروپا نسبت به روسیه ایجاد کرده و مقبولیت پوتین را بیش‌ازپیش تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. برای ترسیم پروپاگاندای رسانه‌ای غرب می‌توان به چالش «خداحافظ برق» در شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد که در آن مردم با وسیله‌هایی که در فصل سرما نیاز به انرژی برق دارد، از همین‌الان خداحافظی می‌کنند؛ چراکه اروپا امسال با بحران جدی انرژی روبه‌رو است.

اظهار اخیر پوتین مبنی بر ضرورت «عادلانه‌تر شدن جهان» دقیقاً همان سرنخی است که نخبگان کشورهای غیرهمسو با منافع ایالات‌متحده؛ ازجمله ایران، به‌جای هضم شدن در تبلیغات رسانه‌ای نظام سلطه باید به آن بیشتر بپردازند... و البته این ادای تکلیف «جهاد تبیین» است که همچنان باقی است...