تضعیف دلار نفتی

اين نوشتار در تاريخ بیست‌وچهارم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ در روزنامه جهان اقتصاد منتشر شده است.

تضعیف دلار نفتی

هم‌اکنون ۸۰ درصد از معاملات نفتی جهان با ارز دلار انجام می‌شود و عربستان نیز از سال ۱۹۷۴ و در پی گرفتن تعهدات امنیتی از امریکا، فروش نفت را فقط با ارز دلار انجام می‌دهد. روسیه اخیراً بخشی از معاملات خود را از فاز دلاری خارج کرده است؛ به‌طوری‌که ممدوح سلامه، اقتصاددان بین‌المللی نفت می‌‌گوید: «چین و روسیه به همکاری نزدیک خود برای تضعیف دلار نفتی و تقویت پترو‌یوان در بازار جهانی نفت ادامه می‌‌دهند تا به هدف نهایی خود یعنی تضعیف اقتصاد ایالات‌متحده و تضعیف تأثیر دلار بر اقتصاد جهانی برسند». در رابطه با ارز مورد معامله ایران، یک منبع آگاه در وزارت نفت می‌‌گوید، معاملات نفتی ایران ۱۲ سال است که غیردلاری است. قیمت‌گذاری‌ها بر اساس دلار است، اما معاملات دلاری نیست. به عبارتی، ایران معاملات دلاری ندارد و البته این تنها مربوط به نفت نیست، برای سایر کالاها نیز شرایط چنین است. گفته می‌‌شود که در بین ارزهای غیردلاری، بیشترین حجم معاملات ایران بر اساس درهم امارات است؛ قیمت‌گذاری دلاری است و تبادل ارز بر مبنای سایر ارزها ازجمله درهم.

در سمت دیگر، اروپایی‌‌‌ها برای هرگونه اعمال ممنوعیت بر نفت روسیه، نیاز به حمایت تمام‌قد اوپک از اقداماتشان دارند. از همین رو، دبیر کل اوپک در نشست سطح بالای اوپک و اتحادیه اروپا که خبرگزاری رویترز نظاره‌‌‌گر آن بوده، به سران اروپایی گفته است که جایگزینی نفت خام ازدست‌رفته روسیه درنتیجه ممنوعیت احتمالی اتحادیه اروپا، امری تقریباً غیرممکن است.

 اوپک تاکنون حاضر نشده وضعیت دشوار عرضه نفت که درنتیجه جنگ اوکراین به وجود آمده را پوشش دهد و اروپایی‌‌‌ها باید با این واقعیت سخت که اعضای اوپک درزمینۀ تحریم روسیه به کمک آن‌ها نخواهند آمد، کنار بیایند. اوپک به‌روشنی در این جلسه به دیپلمات‌‌‌های اروپایی گفته که بحران کنونی بازار نفت کاملاً از کنترل این گروه خارج است.

محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک همچنین اظهار کرد: «ما به‌طور بالقوه ممکن است شاهد از دست دادن بیش از ۷‌میلیون بشکه در روز از صادرات نفت و سایر میعانات روسیه باشیم که ناشی از تحریم‌های فعلی، آتی یا سایر اقدامات داوطلبانه باشد. با توجه چشم‌‌‌انداز فعلی تقاضا، جایگزینی این حجم از نفت تقریباً غیرممکن است.» دیدگاه اوپک تا حد بسیار زیادی درست است.

درواقع اروپایی‌‌‌ها نیز تاکنون تنها روی کاغذ از تحریم نفت و گاز روسیه صحبت کرده‌‌‌اند و با تمام شور و شوقی که از خود برای تحریم نشان می‌دهند، هنوز برای چرخیدن اقتصادهایشان به‌صورت روزانه به نفت بیشتری از روسیه نیاز دارند. گفتنی است که در حال حاضر محموله‌‌‌های نفت خام روسیه در هفته اول آوریل به بالاترین سطح خود از ابتدای سال ۲۰۲۲ رسیده و مازاد تجاری ۳ ماه نخست این کشور نیز به دلیل ادامه افزایش قیمت‌های نفت و گاز به سطوح بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای رسیده است.

 این در حالی است که خریداران بزرگ آسیایی چون چین و هند به‌صورت مداوم در حال افزایش خرید نفت و گاز از روسیه هستند و اتحادیه اروپا نیز بی‌هیچ تفاوتی در حال انجام عملی مشابه چین و هند است. روسیه می‌‌‌گوید که انتظار دارد که در ماه آوریل سال ۲۰۲۲ درآمد حاصل از نفت و گاز صادراتی، بیش از ۶/  ۹‌میلیارد دلار بالاتر از میزان درآمد نفت و گاز در ماه مارس سال ۲۰۲۲ باشد.

در این میان، مقامات ارشد اتحادیه اروپا خواستار اقدام این نهاد در مورد نفت روسیه هستند؛ تا از این طریق مسکو را از درآمدهای نفتی که می‌تواند در جنگ علیه اوکراین استفاده شود، محروم کند. جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی، چند روز پیش، پس از دیدار با زلنسکی در کی‌یف گفت: «ما باید به افزایش فشار خود بر روسیه ادامه دهیم. ما تحریم‌های گسترده‌‌‌ای را از قبل اعمال کرده‌‌‌ایم، اما باید کارهای بیشتری در بخش انرژی و به‌ویژه نفت انجام شود».

 بورل همچنین به پارلمان اروپا گفت که اتحادیه اروپا از زمان آغاز جنگ، بیش از آنکه برای کمک به اوکراین هزینه کرده باشد؛ برای خرید انرژی از روسیه هزینه کرده است. وی دراین‌باره گفته: «ما نزدیک به یک میلیارد یورو به اوکراین داده‌‌‌ایم. این رقم ممکن است زیاد به نظر برسد؛ اما یک میلیارد یورو تقریباً همان چیزی است که ما هرروز به پوتین برای انرژی می‌‌‌پردازیم

از زمان شروع جنگ ما ۳۵‌میلیارد یورو به پوتین داده‌‌‌ایم و در مقابل، تنها یک میلیارد یورو به اوکراین داده‌‌‌ایم تا خود را در برابر روسیه مسلح کند».

ختم کلام

از جنگ جهانی دوم به بعد و به‌ویژه براثر دو جنگ کره و ویتنام، آمریکا عملاً به‌جای «حکومت جهانی»، «بازار جهانی» پدید آورد که به سود شرق آسیا و به‌ویژه چین تمام شد. در تحلیل نهایی هژمونی آمریکا بر اقتصاد جهانی قطعاً پایان‌یافته است؛ اما مانند تجربۀ بریتانیا در اوایل قرن بیستم، سلطۀ دلار مانند پوند، بر اقتصاد جهان تا چند دهۀ آینده برقرار خواهند ماند.