اين نوشتار در تاريخ بیست  و هفتم شهریورماه ۱۴۰۰ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

مستندنگاری سینمایی طرح‌ها و پروژه‌های کشور

اخیراً هیئت‌وزیران با تصویب آیین‌نامه‌ای، دستگاه‌های اجرایی را به مستندنگاری سینمایی طرح‌ها و پروژه‌های کشور ملزم کرد. رییس هیات مدیره انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند ایران، در واکنش مثبت بدین الزام بیان کرده است که: «ما و همکاران مستندساز سال‌ها بود از روند غیرتخصصی حاکم بر تولید مستندسازی در بسیاری از سازمان‌ها و نهادها گله‌مند بودیم و این نقد و چالش مهم را در جلسات با ارگان‌های مختلف مطرح می‌کردیم مبنی بر این‌که پروژه‌هایی که مستندسازی می‌شود باید توسط مستندسازان حرفه‌ای و وابسته به صنف مستندسازان انجام شود و تنها به ثبت تصاویر توسط بخش روابط عمومی بسنده نشود؛ زیرا به عقیدۀ ما مستندسازی، تخصصی و کاملاً حرفه‌ای است و کسی که مستندساز است می‌تواند در پروسه صحیح تولید برای یک پروژه قرار گیرد و یک مستند مؤثر و عمیق‌تری درباره موضوع موردنظر تولید کند. این مصوبه که برای حفظ تجارب تخصصی کشور مصوب شد، قدم روبه‌جلو و مثبتی برای بدنه مستندسازی ایران است. این تصمیم یعنی پس از مدت‌ها ما شاهد اتفاقی هستیم که بناست بر مبنای آن، کار به کاردان سپرده شود. انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند به‌زودی فهرست کاملی از تمامی اعضای محترم انجمن را در اختیار وزارت ارشاد قرار می‌دهد تا با ارگان‌هایی که قرار است فیلم‌های مستند کار کنند، متصل شوند و همکاری‌های لازم صورت گیرد».

1) الزام مستندنگاری سینمایی طرح‌ها و پروژه‌های کشور

به‌موجب ماده ۲ آیین­ نامه مستندنگاری و ثبت تصویری طرح­ها و پروژه‌های کشور مصوب 5. 2. 1400 «کلیه دستگاه­های اجرایی، مکلف به مستندنگاری و ثبت تصویری کلیه مراحل اجرایی طرح با رعایت قوانین مربوط به محرمانگی و طبقه­بندی اسناد می­باشند».

«دستگاه اجرایی»؛ كليه وزارتخانه­ها، مؤسسات دولتي، شركت­هاي دولتي، مؤسسات يا نهادهاي عمومي غيردولتي و كليه دستگاه­هايي كه شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذكر و يا تصريح نام است.

«مستندنگاری و ثبت تصویری»؛ نوعی از فیلم مستند که نحوه اجرای طرح را از مرحله ایده و طراحی تا اجرا با ثبت و ضبط دقیق مراحل کار بر اساس جدول زمان­بندی به زبان تصویری بیان می­کند. این نوع از مستند بیانگر توجیهات اجرای طرح/پروژه، چگونگی رعایت ضوابط فنی و ایمنی، ملاحظات زیست‌محیطی، حقوقی و مسئولیت­های اطراف پیمان بوده و جنبه تبلیغاتی ندارد، به‌طوری‌که امکان تطبیق طرح/پروژه با مفاد طرح­های توجیهی و مطالعاتی مانند مزیت نسبی و رقابتی و روند اجرای پروژه از ابتدا تا مرحله نهایی را به زبان فیلم و تصویر، ثبت و نشان می‌دهد. فیلم مستند دارای ضمیمه پژوهشی شامل متن، عکس و راهبرد (استراتژی) تولید می­باشد. «فیلم مستند»؛  نوعی از سینما که فیلم­ساز مستند در آن با ارجاع به امر واقع، برداشت خلاقانه خود را به زبان سینما و تصویر از منابع و مدارک واقعی و موثق ارائه می­کند.

منظور از «طرح»؛ طرح­های تملک دارایی­های سرمایه­ای ملی و استانی مطابق بند (۱۰) ماده 1 قانون برنامه‌وبودجه کشور مصوب ۱۳۵۱ که حداقل بیست‌وپنج درصد (۲۵%) منابع مالی و اعتبارات آن از محل بودجه سالانه کل کشور تأمین می­گردد و دارای یک یا چند ویژگی زیر است: (الف) طرح­هایی که اعتبار کل آن حداقل یک‌صد برابر سقف حدنصاب معاملات متوسط باشد؛ (ب) طرح­های دانش­بنیان که به تشخیص دستگاه اجرایی برای اولین بار در کشور اجرا می­شوند؛ (پ) طرح­هایی که در اجرای آن به تشخیص دستگاه اجرایی از فناوری (تکنولوژی) های نوین استفاده گردد؛ (ت) طرح­هایی که به تشخیص دستگاه اجرایی موجب خودکفایی کشور در تولید یک محصول راهبردی (استراتژیک) شود.

مستندنگاری طرح­های دارای ملاحظات امنیتی، با هماهنگی و تائید وزارت اطلاعات و طرح­های دارای ملاحظات دفاعی با هماهنگی و تائید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح صورت می­گیرد.

2) نحوه ارجاع و نظارت مستندنگاری سینمایی به مستندسازان

به‌موجب تبصره (2) ماده 5 این آیین‌نامه «نحوه ارجاع کار به مستندسازان و نظارت بر آن، برابر با قانون برگزاری مناقصات و سایر قوانین و مقررات مربوط با دستگاه اجرایی می­باشد».

«مستندسازان»؛ کارگردانان و تهیه­کنندگان فیلم مستند (اعم از حقیقی و حقوقی) هستند که دارای شماره نظام سینمایی که فهرست آن‌ها از طریق سامانه اطلاع­رسانی سازمان امور سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر می­گردد. صلاحیت مستندسازان فاقد شماره نظام سینمایی باید به تائید این سازمان برسد.

مستندسازان طرح مکلف‌اند هم‌زمان با انعقاد قرارداد، طرح نامه مستندنگاری و ثبت تصویری را به تصویب دستگاه اجرایی ذی­ربط برسانند.

سازمان امور سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است استانداردهای مستندسازی در انعقاد قرارداد مرتبط و روش­های انجام آن را در اختیار دستگاه اجرایی قرار دهد و در سامانه مربوط به این موضوع نشر دهد.

3) سقف مجاز تعداد قراردادهای مستندنگاری سینمایی هم‌زمان

به ازای هر طرح (اعم از طرح یک پروژه­ای و یا طرح چندپروژه­ای)، یک قرارداد مستندنگاری به تشخیص و نظارت دستگاه اجرایی و در چهارچوب مقررات منعقد می­گردد. سقف مجاز تعداد قراردادهای هم‌زمان مستندنگاری برای تهیه­کننده مستند حقیقی و یا حقوقی به ترتیب (۳) و (۵) و برای کارگردانان فیلم مستند حداکثر (۲) قرارداد می­باشد.

سازمان امور سینمایی و سمعی بصری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است ضمن راه‌اندازی پایگاه اطلاع‌رسانی، فهرست مستندسازان دارای شماره نظام سینمایی را منتشر نموده و به­روزرسانی نماید، به‌نحوی‌که فهرست و مشخصات مستندسازان و تعداد قراردادهای هم‌زمان برای عموم اشخاص قابل‌رؤیت باشد.

تعداد و تاریخ شروع و اتمام قراردادهای تهیه­کنندگان مستند حقیقی و یا حقوقی و کارگردانان فیلم مستند در پایگاه اطلاع­رسانی مستندسازان دارای شماره نظام سینمایی، منتشر و به­روزرسانی می­شود.

4) تسهیل مستندسازی در قراردادهای مستندنگاری سینمایی

دستگاه­های اجرایی باید ترتیباتی اتخاذ نمایند تا نحوه همکاری طرفین پیمان با مستندساز در جهت تسهیل مستندسازی در قراردادهای منعقده پیش­بینی و درج گردد. مستندساز حق دخالت یا ایجاد وقفه در عملیات اجرایی طرح را ندارد.

تمام هزینه­های مستندنگاری و ثبت تصویری، از محل منابع مصوب مربوط به هر طرح قابل پرداخت است. در صورت فسخ یا اقاله و یا انجام نشدن موضوع قرارداد در موعد مقرر، دستگاه اجرایی مکلف است کلیه فیلم­های تهیه­شده را از مستندساز تحویل گیرد.

5) پروانۀ مالکیت فیلم مستند حاصل از مستندنگاری سینمایی

به‌موجب ماده 10 این آیین‌نامه «پس از اعلام خاتمه تولید فیلم مستند از سوی دستگاه اجرایی، سازمان برابر مقررات نسبت به صدور پروانه مالکیت فیلم مستند به نام دستگاه اجرایی اقدام می­نماید». دستگاه اجرایی موظف است یک نسخه نهایی از فیلم مستند طرح را به فیلم­خانه ملی ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا. ایران و سازمان برنامه‌وبودجه کشور تحویل نماید.

مستندسازان می­توانند فیلم مستند طرح را با موافقت دستگاه اجرایی ذی­ربط و یا پیش­بینی در قرارداد مربوط در رویدادهای فرهنگی و هنری و یا برای پخش و عرضه در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و سایر مراکز عرضه و رسانه­های مجازی ارائه نمایند.

ختم کلام

در تاریخ سینمای مستند، فیلم‌سازانی هستند که از پروژه‌های صنعتی و پروژه‌هایی که مربوط به ارگان‌های مختلف می‌شد، مستندهای ماندگاری تهیه‌کرده‌اند و مستندهایشان جزو فیلم‌های مهم تاریخ سینما قرار گرفته است. ارگان‌هایی هم بوده‌اند که از فیلم‌سازان و مستندسازان کشور برای ساخت مستندهایی استفاده کرده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال شرکت ملی نفت ایران که از تجارب ابراهیم گلستان برای تولید فیلم‌های مستندشان بهره‌مند شد؛ همچنین ایران‌خودرو که کامران شیردل مستند پیکان را برای آنجا ساخت و فولاد مبارکه، جهاد دانشگاهی و سازمان فرش ایران ازجمله نهادهای دیگری هستند که در پیوند با مستندسازان آثار ماندگاری در تاریخ سینمای مستند از خود به‌جا گذاشته‌اند.

امید است در سایۀ همکاری ناشی از الزام مقرر در آیین­ نامه مستندنگاری و ثبت تصویری طرح­ها و پروژه‌های کشور مصوب 5. 2. 1400 میان دستگاه‌های اجرایی و مستندسازان، نتایج و دستاوردهای خوبی حاصل شود و ازاین‌پس این دستگاه‌ها با مستندهای مقبول‌تری ازلحاظ فرم و محتوا روبه‌رو باشند.