حقوق نفت و گاز

غربی‌ها هم درحالی‌که شعار «مجازات مسکو» سر می‌دهند، پشت درهای بسته به فکر بازگشت به میدان پروژه‌های نفتی هستند. از این پرونده یک درس کلیدی بیرون می‌آید: وقتی انرژی به ابزار اصلی سیاست بدل شود، تحریم‌ها دیر یا زود جای خود را به معامله‌های پنهان خواهند داد. این همان پارادوکس غرب است: قدرتی که می‌خواهد روسیه را تنبیه کند؛ اما در عمل همچنان به نفت و گاز او وابسته است و همین وابستگی، ستون تحریم‌ها را از درون تهی می‌کند.

درحالی‌که واشنگتن از «آربیتراژ هندی» سخن می‌گوید و دهلی‌نو را به سودجویی از جنگ متهم می‌کند، واقعیت این است که آمریکا و اروپا خود از بزرگ‌ترین خریداران فرآورده‌های پالایش‌شده هند هستند. به‌بیان‌دیگر، نفت روسیه اگرچه به‌ظاهر از مرزهای غربی طرد شده؛ اما از مسیر پالایشگاه‌های هند بار دیگر به بازارهای اروپایی و آمریکایی راه‌یافته است.

هند در آستانه یک تصمیم بنیادین قرار دارد. ادامه واردات نفت از روسیه، به معنای مقاومت در برابر فشارهای غرب و حفظ استقلال راهبردی است. در مقابل، عقب‌نشینی از این مسیر، شاید حمایت کوتاه‌مدت غرب را به همراه آورد، اما به بهای افزایش هزینه‌های انرژی، بی‌ثباتی تأمین و لطمه به زیرساخت‌های پالایشی خواهد بود.

تهدید اخیر تروئیکای اروپا درباره برجام هم یکی دیگر از شواهد ناتوانی قاره سبز در تعریف منافع مستقل و ایفای نقش مؤثر در نظام بین‌الملل است. فرانسه، آلمان و بریتانیا، به‌جای احیای نقش میانجی، در حال تبدیل‌شدن به بازوی مکمل سیاست‌های فشار آمریکا هستند. اگر اروپا همچنان به‌جای بازسازی توان راهبردی و حفظ کانال‌های دیپلماتیک، در نقش «متحد خوب اما بی‌اثر» باقی بماند، جایگاه آن در آینده نظام جهانی بیش‌ازپیش تضعیف خواهد شد.

در دوره‌ای که روسیه نفت خود را با تخفیف‌های چشمگیر عرضه می‌کند، رقابت ایران برای حفظ سهم بازار وارد مرحله‌ای سخت‌تر شده است. در این شرایط، ایران برای حفظ جایگاه خود، نیازمند راهبردهایی مانند کاهش هزینه‌های عملیاتی، تثبیت قراردادهای دوجانبه، استفاده از ابزارهای مالی جایگزین و تقویت روابط نفتی با چین و هند خواهد بود.

تداوم بی‌ثباتی در خاورمیانه، به‌ویژه در صورت وقوع درگیری‌های مستقیم و تهدید مسیرهای حیاتی صادرات، می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر سرمایه‌گذاری، تولید و قیمت انرژی در جهان داشته باشد. در چنین شرایطی، کشورهای مصرف‌کننده باید به تنوع‌بخشی منابع انرژی و تولیدکنندگان نیز به تقویت دیپلماسی منطقه‌ای بیندیشند.

ترامپ اکنون بر مدیریت ایران از طریق چین تأکید می‌کند، نه انزوای کامل ایران. طرح این ادعا در پس‌زمینۀ جنگ ایران با اسرائیل؛ یعنی اینکه ایران از یک تهدید منطقه‌ای به یک بازیگر ژئواستراتژیک همسو با چین تبدیل‌شده است و ترامپ از این به بعد برای بازتعریف «تهدید ایران» به‌عنوان بخشی از تقابل بزرگ‌تر با چین تلاش می‌کند.

وابستگی انرژی اسرائیل و آسیب‌پذیری زیرساخت‌هایش، به‌صورت هم‌زمان یک عامل تهدیدزا (برای حمله به ایران) و یک عامل بازدارنده (در قبال اقدام متقابل ایران) عمل می‌کند. این دوگانگی، سبب می‌شود که محاسبات نظامی اسرائیل درباره هدف قرار دادن انرژی ایران، با احتیاط زیاد و ارزیابی عمیق پیامدهای متقابل همراه باشد.

وابستگی انرژی اسرائیل و آسیب‌پذیری زیرساخت‌هایش، به‌صورت هم‌زمان یک عامل تهدیدزا (برای حمله به ایران) و یک عامل بازدارنده (در قبال اقدام متقابل ایران) عمل می‌کند. این دوگانگی، سبب می‌شود که محاسبات نظامی اسرائیل درباره هدف قرار دادن انرژی ایران، با احتیاط زیاد و ارزیابی عمیق پیامدهای متقابل همراه باشد.

شاید حتی سرسخت‌ترین طرفداران تجارت آزاد هم چنین سناریویی را پیش‌بینی نکنند؛ اما با احتمال زیاد در زمانۀ بازگشت دوباره ترامپ به قدرت، تشدید جنگ‌های تجاری گازی اهمیت زیادی پیدا خواهد کرد. شاید اختلاف‌نظرهای پیرامون آن اتحاد محکم بین صنعت انرژی و دولت ترامپ را فروبپاشد.

ماده ۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار با تمرکز بر حمایت از واحدهای تولیدی در برابر قطعی‌های ناگهانی خدمات زیرساختی، نقش مهمی در پایداری و توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کند. اجرای صحیح و کامل این ماده می‌تواند به بهبود فضای کسب‌وکار و افزایش اعتماد فعالان اقتصادی منجر شود. با وجود تصویب این ماده 25 در سال ۱۳۹۰، گزارش‌ها حاکی از آن است که اجرای کامل آن با موانعی مواجه بوده است. برخی از این موانع شامل عدم تخصیص بودجه مستقل برای جبران خسارات است.

اصلاح اساسنامه صندوق با محوریت تغییر رابطه میان صندوق و حساب ذخیره ارزی و همچنین تعریف ارتباط آن با برنامه‌های توسعه و شیوه تأمین مالی آن‌ها می‌تواند به تحقق مأموریت اصلی صندوق توسعه ملی کمک کند.