تأثیر تغییر کارکرد سیستم تجاری چندجانبه در اصلاحات سازمان تجارت جهانی

اين نوشتار در تاريخ سی‌ام ‌آبان‌ماه ۱۴۰۲ در هفته‌نامه حقوقی روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

تأثیر تغییر کارکرد سیستم تجاری چندجانبه

در اصلاحات سازمان تجارت جهانی

دوازدهمین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی (MC12)؛ به‌عنوان بالاترین رکن این سازمان، پس از پنج سال وقفه به دلیل حضور ترامپ در کاخ سفید و کرونا بــا مشــارکت وزرای بازرگانــی ۱۰۰ کشــور جهــان در 22 خرداد 1401 (12 ژوئن 2022) به ریاست قزاقستان در ژنو تشکیل شد. در ایــن اجلاس کــه در آن پنج روز مذاکــرات نفس‌گیر میــان اعضــا صــورت گرفــت، توافقهــای قابل‌توجهـی حاصـل شـد. ازآنجاکـه مکانیسـم تصمیم‌گیری در سـازمان تجـارت جهانـی (WTO)، به‌نوعی اجماعـی اسـت، مذاکـرات بـه درازا می‌انجامد. در ایـن اجلاس نیـز مخالفت‌های هنـد بـا برخـی بندهـای توافـق مذاکـرات را ۲ روز بیـش از زمـان تعیین‌شده، تـداوم بخشـید.

پس‌ازاین کنفرانس، نماینــده تجــاری ایالات‌متحده (USTR)؛ کاتریـن تـای، اخیراً در ســخنرانی مهمــی، رویکــرد ایالات‌متحده بــه تجــارت جهانــی و نیــز ســازمان تجــارت جهانــی را تشــریح کــرد. کارشناسان تجارت جهانی می‌گویند تجربۀ کاترین تای با توان و دانش بالای حقوقی و تجاری، یک دهه کار درزمینۀ مسائل تجاری چین و با موفقیت در دادخواهی اختلافات تجاری با چین بی‌نظیر است. او از نزدیک چالش سیستم تجارت جهانی ناشی از چین و همچنین نقاط قوت و ضعف سـازمان تجـارت جهانـی را به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع ایالات‌متحده درک می‌کند. تجربه تای نشان می‌دهد که او می‌تواند یک ائتلاف تجاری بین‌المللی علیه چین ایجاد کند. نـکات کلیـدی ایـن سـخنرانی کاترین تای؛ بــا توجــه بــه اهمیــت جایــگاه آمریــکا در نظــام تجــارت جهانــی، ارائــه می‌تواند در شـناخت رونـد تحـول در ایـن حـوزه کمـک کنـد.

مهم‌ترین محورهـای این ســخنرانی نماینــده تجــاری آمریــکا ازاین‌قرار بود که: (1) تعهـد ایالات‌متحده بـه انجـام اصلاحات در سـازمان تجـارت جهانـی: او بـر تعهـد دولـت آمریـکا بـه اصلاح سـازمان تجـارت جهانـی تأکید داشـت. (2) ضـرورت انطبـاق سـازمان تجـارت جهانـی بـا چالش‌های کنونـی: سـازمان تجـارت جهانـی بایـد بـرای مقابلـه بــا چالش‌های معاصــر، ازجمله تغییــرات آب و هوایــی و سیاست‌های اقتصــادی غیــر بــازاری، ســازگاری یابـد. (3) تأکید بـر قوانیـن پویـا در سـازمان تجـارت جهانـی: وی بـر وجـود قوانیـن پویـا در سـازمان تجـارت جهانـی تأکید و اذعــان کــرد کــه در ایــن ســازمان قوانیــن هرگــز ثابــت نبوده‌اند. لــذا در قالــب تعهــد بــه ســازمان تجـارت جهانـی، انجـام اصلاحات اساسـی در ایـن سـازمان از ضروریـات اسـت. (4) برخـورداری سـازمان تجـارت جهانـی از حمایـت ریاسـت جمهـوری ایالات‌متحده: بایـدن در سـخنرانی خـود در مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد، خواســتار انجــام اصلاحات در ســازمان تجــارت جهانــی شــد کــه نشان‌دهنده تعهــد ایالات‌متحده بــه ایـن ســازمان اسـت. (5) تأکید بـر ارزش‌های مشـترک جهانـی: مشـاور امنیـت ملـی آمریـکا؛ جیـک سـالیوان، بـر اهمیـت ارزش‌های مشـترک ماننـد رقابـت منصفانـه، بـاز بـودن، شـفافیت و حاکمیـت قانـون در سـازمان تجـارت جهانـی تأکید کـرده اسـت. (6) همــکاری ایالات‌متحده بــا مدیرکل ســازمان تجــارت جهانــی: نماینــده آمریــکا، همــکاری بــا دبیر کل سـازمان تجـارت جهانـی را به‌منظور احیـای ایـن سـازمان و افزایـش ظرفیـت آن به‌منظور مواجهـه بـا چالش‌های معاصــر، مــورد تأکید قــرار داد. (7) تأکید بــر اهــداف و ارزش‌های بنیــادی: ایالات‌متحده همــواره در طــول تاریــخ از نظــم مبتنــی بــر قوانیــن بین‌المللی و سیســتم تجــاری چندجانبــه بــا تمرکــز بــر بــاز بــودن، شــفافیت و رقابــت بازارمحــور دفــاع کــرده اســت. (8) پرداختــن بــه چالش‌های مــدرن: وقــوع چالش‌هایی ماننــد تغییــرات تکنولوژیکــی، رویدادهــای آب‌وهوایی، آسیب‌پذیری‌های زنجیــره تأمین، تنش‌های ژئوپلیتیکــی، نابرابــری و ناامنــی غذایــی، انجــام اصلاحات در سـازمان تجـارت جهانـی را ضـروری سـاخته اسـت. (9) تحولات جدیـد در تجـارت: ایالات‌متحده مسـائلی ازجمله ترویـج رقابـت منصفانـه، رسـیدگی بـه تغییـرات آب و هوایـی، ارتقـای امنیـت ملـی و اطمینـان از اینکـه سیسـتم مبتنـی بـر قوانیـن بـه نفـع تمامـی اقتصادهـا ازجمله اقتصادهـای کوچک‌تر اسـت را جـزء اهـداف خـود مطـرح کـرده اسـت.

کاترین تای پیش‌تر نیز در نشستی در موسسه مطالعات راهبردی و بین‌‌المللی از سیاست تجاری دولت بایدن در قبال چین رونمایی کرده و چند نکته را مورد تأکید قرار داده بود. از منظر وی در دوره پس از الحاق چین به سازمان تجارت جهانی، ایالات‌متحده استراتژی دووجهی را در حوزه اقتصاد و تجارت در قبال چین شکل داد و در طی دوره سه رئیس‌جمهور به این سیاست پایبند ماند. نخستین وجه این استراتژی، گفت‌وگوی منظم و سطح بالا با چین باهدف بررسی اجرای تعهدات این کشور به سازمان تجارت جهانی و تشویق آن به پیش‌برد اصلاحات بازار‌محور بود. دومین وجه استراتژی، حل اختلافات با چین در قالب رکن استیناف سازمان تجارت جهانی بود که در این قالب ایالات‌متحده ۲۷ اختلاف با چین را به این سازمان سپرد و این سازمان در مورد آن‌ها رأی داد. نکته مهمی که نماینده تجاری ایالات‌متحده بر آن تأکید می‌کند اینکه این استراتژی دووجهی به‌شدت ناکارآمد شده است؛ زیرا از یک‌سو نظارت بر اجرای تعهدات چین در قبال سازمان تجارت جهانی به‌شدت دشوار شده و از طرف دیگر حل اختلافات بنیادین اقتصادی و تجاری با چین در چارچوب سازمان تجارت جهانی ممکن نیست. از منظر وی ایالات‌متحده در دوره ترامپ در مورد ضرورت تغییر پارادایمی در سیاست تجاری در قبال چین به جمع‌‌بندی رسید. به دیگر سخن نوعی جمع‌‌بندی دوحزبی در ایالات‌متحده شکل گرفت که دیالوگ سطح بالای تجاری و اقتصادی با چین و سپردن اختلافات به سازمان تجارت جهانی منافع ایالات‌متحده و منافع نظام تجارت چندجانبه را تأمین نمی‌کند و باید راه جدیدی را در پیش گرفت. از همین‌رو از منظر وی دولت ترامپ سازمان تجارت جهانی را به کناری نهاد و به‌صورت یک‌جانبه بر اعمال تعرفه بر چین و محدودیت تجارت با این کشور تمرکز کرد. نهایتاً کنش‌‌های دولت ترامپ واکنش‌‌های چین به توافق تجاری محدودی میان دو کشور موسوم به فاز اول توافق تجاری منتهی شد، توافقی که تعهدات محدودی برای دو طرف ایجاد می‌کند و عملکرد چین در قبال آن از منظر وی کامل نبوده است. از منظر نماینده تجاری ایالات‌متحده، دولت بایدن در پاسخ به چالش چین به‌صورت کلی رویکرد ترامپ را تداوم خواهد بخشید و همچنان محدودیت‌‌ها و فشارها بر چین را تداوم می‌دهد. تعرفه‌‌هایی که بر حدود ۷۰‌درصد از صادرات چین به ایالات‌متحده اعمال‌شده همچنان باقی خواهد ماند؛ اما برخی کالاهای خاص ممکن است از شمول تعرفه خارج شوند. از منظر وی حفظ منافع نیروی کار و در سطح کلانتر طبقه متوسط ایالات‌متحده در کانون سیاست تجاری این کشور قرار دارد و این دولت خواهد کوشید تا مانع از ضربه زدن بیشتر چین به طبقه متوسط و کارگری ایالات‌متحده شود. ایالات‌متحده خواهد کوشید تا موقعیت خود به‌عنوان کانون فناوری‌‌های پیشرفته و اختراعات و ابتکارات را تداوم بخشد و مزیت رقابتی خود را در این حوزه حفظ کند. در سطح بین‌‌المللی کانون استراتژی تجاری ایالات‌متحده همکاری تنگاتنگ و هماهنگی با متحدان برای بازطراحی نظام تجارت چندجانبه، باز و آزاد و منصفانه خواهد بود.

در همین رابطه، کتـاب احیـای نظـام تجـارت جهانـی (Revitalizing the World Trading System)؛ کـه به‌تازگی (2023) توسط انتشارات دانشگاه کمبریج منتشرشده، چالش‌های عمیـق نظـام موجـود را موردبحث قـرار داده و ایده‌هایی بـرای بازسـازی نظـم تجـارت جهانـی ارائـه می‌کند. یافته‌های کلیـدی کتـاب را به‌صورت ذیــل می‌توان دسته‌بندی کــرد: (1) سیسـتم تجـارت جهانـی فعلـی تحـت رهبـری ایالات‌متحده، روبه‌زوال اسـت. بزرگ‌ترین بازیگـران از قواعــد ایــن نظــام تبعیــت نمی‌کنند. (2) سیسـتم تجـارت جهانـی موجـود نه‌تنها بـه دلیـل رقابـت ژئوپلیتیکـی، بلکـه بـه دلیـل اینکـه پاسـخی بـه بزرگ‌ترین مشکلات پیـش روی تجـارت جهانـی ارائـه نمی‌کند، در معـرض زوال اسـت. (3) کشـورها به‌طور فزاینـده‌ای بـه بدیل‌های سـازمان تجـارت جهانـی همچـون موافقت‌نامه‌های منطقه‌ای بــرای مذاکــره در مــورد توافق‌نامه‌های تجــاری متکــی می‌شوند. (4) ســازمان تجــارت جهانــی بایــد حل‌وفصل الزام‌آور اختلافات را احیــا نمــوده، قاعده سازی و مذاکــرات تجـاری چندجانبـه و وظایـف اجرایـی دبیرخانـه را تقویـت کنـد. (5) سازمان تجارت جهانی باید به چالش‌‌های ناشی از اقتصاد دیجیتال رسیدگی کند. (6) افـزون بـر آن، کتـاب بـه تشـریح حوزه‌های موضوعـی تحـت قوانیـن سیسـتم تجـارت جهانـی، ازجمله کشـاورزی، خدمـات، تجـارت الکترونیـک و مـوارد دیگـر می‌پردازد. (7) کتـاب توصیـه می‌کند کـه سـازمان تجـارت جهانـی بایـد بـر اقداماتـی بـرای مبـارزه مؤثر بـا تغییـرات آب و هوایــی و همه‌گیری‌های آینــده تمرکــز کنــد. (8) کتـاب ایده‌هایی در مـورد چگونگـی کارآمـد نمـودن سـازمان تجـارت جهانـی در راسـتای پاسـخگویی بـه ‌‌نیازهــای جهانــی ارائــه می‌دهد. (9) قواعد سازمان تجارت جهانی باید برای رفع بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی بشریت به‌روز شود. (10) کتـاب توصیـه می‌کند کـه رهبـران جهـان بایـد بـر نقـش تجـارت بین‌المللی در نیـل بـه جهانـی بهتـر تمرکـز کننـد.

سیزدهمین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی (MC13) قرار است از 26 تا 29 فوریه 2024 (7 تا 10 اسفند 1402) در ابوظبی/ امارات متحده عربی برای بررسی تأثیر تغییر کارکرد سیستم تجاری چندجانبه (Multilateral Trading System) و اقدام در مورد اصلاحات و آینده کاری سازمان تجارت جهانی برگزار شود. نماینــده تجــاری ایالات‌متحده؛ کاتریـن تـای، ســه اولویــت اصلاحات آمریکایی ســازمان تجــارت جهانــی را این‌گونه تشـریح کـرده است: (1) افزایـش شـفافیت؛ (2) انجـام مذاکـره به‌منظور تدویـن قوانیـن جدیـد جهـت مقابلـه بـا چالش‌های نوظهـور و (3) اصلاح رونـد حل‌وفصل اختلافات به‌منظور اطمینـان از رعایـت اصـل انصـاف در مــراودات.