استراتژی ترکیبی کاهش ریسک ژئوپلیتیک انرژی اروپا

اين نوشتار در تاريخ شانزدهم ‌مهرماه ۱۴۰۱ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

اين گفت‌وگو در تاريخ هفدهم‌ شهریورماه ۱۴۰۱ در روزنامه جهان اقتصاد منتشر شده است.

استراتژی ترکیبی کاهش ریسک ژئوپلیتیک انرژی اروپا

پوتین در حال برنده شدن در جنگ انرژی است. پوتین از انرژی به‌عنوان سلاح علیه اروپا استفاده کرده و درنتیجه، زمینه برای رشد قیمت‌ها و شدت پیدا کردن فشارهای تورمی فراهم‌شده است. افق بازار انرژی نگران‌کننده است و از جنبه‌های مختلف، پوتین در حال برنده شدن در جنگ انرژی است. رشد قیمت انرژی سبب شده است تا درآمد روسیه از محل فروش انرژی بالا برود. افزایش قیمت نفت؛ یعنی اینکه روسیه می‌تواند درآمد صادرات گاز را نادیده بگیرد و صادرات این حامل انرژی به اروپا را متوقف کند. به این شکل، فشار بیشتری به برلین، پاریس و لندن وارد خواهد شد. اکثر اقتصادهای اروپایی، به‌ویژه آلمان و ایتالیا که به گاز صادراتی روسیه وابستگی بیشتری دارند، از رشد قیمت‌ها و کمبود عرضه لطمه دیده‌اند و هم‌زمان با رشد نرخ تورم در آن‌ها، ریسک رکود اقتصادی بالا رفته است. آلمان برای پر کردن ذخایر گاز خود تا فصل زمستان، اقداماتی انجام داده است، درحالی‌که دیگر اقتصادهای وابسته به گاز روسیه با زمستانی سخت و قطع مکرر برق مواجه هستند. واقعیت این است که کافی بودن میزان عرضه گاز طبیعی، یکی از عوامل موثر بر وضعیت انرژی در اروپاست. غیر از این عامل، قیمت هم اهمیت زیادی دارد. طی شش ماه آینده، تعدادی از کشورهای اروپایی برنامه‌هایی را برای قطع برق اجرا خواهند کرد؛ زیرا نه‌تنها عرضه به‌شدت کاهش یافته، بلکه قیمت‌ها بالا رفته و تأمین برق دشوار شده است.

در این میان وقوع سه انفجار تقریباً هم‌زمان در 4 مهر 1401 (26 سپتامبر 2022) موجب چهار نشتی، اختلال و توقف امکان صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ شد. بر اساس اظهارات رئیس انجمن گاز روسیه، انجام اصلاحات و تعمیر این خط لوله حداقل ۶ ماه زمان برده و به زمستان امسال نخواهد رسید. این انفجار به ظنِّ قوی عمدی در مهم‌ترین زیرساخت‌های انتقال انرژی اروپا، افزایش ریسک‌پذیری ژئوپلیتیک انرژی اروپا و اهمیت اتخاذ استراتژی ترکیبی جهت کاهش آن را جدی‌تر کرده است.

1) افزایش ریسک ژئوپلیتیک انرژی اروپا

گسترش بحران اوکراین و اقدامات تدافعی اتحادیه اروپا در برابر روسیه که منجر به شکل‌گیری تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه شد، این ظن را قوت بخشید که روسیه در موقعیت مناسب اقدام به اتخاذ رویکردهای تلافی‌جویانه خواهد کرد. کشور روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان انرژی جهان است که به سبب عدم عضویت در سازمان اوپک در فرآیند تولید، استخراج و صدور گاز کاملاً مستقل عمل می‌کند. چنین وضعیتی، موقعیت ممتازی را به روسیه در نقش‌آفرینی ژئوپلیتیک انرژی جهان داده است تا هم‌زمان رهبران روسیه، آزادی عمل بیشتری در طراحی و اجرای استراتژی انرژی را به دست بیاورند.

فدراسیون روسیه، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده انرژی اروپا است و به سبب قیمت تمام‌شده پایینی که انرژی این کشور برای اتحادیه اروپا داشته، همواره از مطلوبیت بالایی در معاملات انرژی برخوردار بوده است. به‌گونه‌ای‌ که درزمینۀ صدور گاز کشورهای اروپایی ترجیح داده‌اند تا با صرف‌نظر از منابع گازی ایران و قطر ریسک ژئوپلیتیک وابستگی به منابع گازی روسیه را تقبل کنند. باوجوداین، بروز جنگ اوکراین و صف‌آرایی سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی غرب در برابر روسیه زمینه گسترش ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی را به‌صورت فزاینده‌ای چنان افزایش داد که به باور بسیاری از تحلیلگران مناقشه گازی را به یک موضوع اجتناب‌ناپذیر در روابط اتحادیه اروپا و روسیه مبدل کرد.

این بحث با انفجارهای عمدی در زیرساخت‌های انتقال انرژی اروپا جدی‌تر هم شده است. خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ از ظرفیت کل انتقال سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز برخوردارند که این میزان بیش از نیمی از حجم صادرات گاز طبیعی روسیه را تشکیل می‌دهد. گفتنی است که بخشی از خطوط لوله نورد استریم از آب‌های مناطق انحصاری اقتصادی دو کشور سوئد و دانمارک می‌گذرند.

نورد استریم ۱ به طول ۱۲۲۴ کیلومتر از دو خط لوله موازی با ظرفیت سالانه ۲۷.۵ میلیارد مترمکعب برای هر یک از خطوط تشکیل‌شده است که از وایبورگ روسیه تا نقطه خروجی لوبمین آلمان ادامه دارد. این خط لوله طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ احداث شد و در ۸ اکتبر ۲۰۱۲ کار افتتاح آن به سرانجام رسید.

نورد استریم ۲ که تقریباً به‌موازات نورد استریم ۱ اجرا می‌شود، در سپتامبر ۲۰۲۱ احداث شد اما هرگز راه‌اندازی نشد؛ زیرا آلمان از صدور مجوز بهره‌برداری از آن خودداری کرد. این پروژه تنها چند روز پیش از اعزام نیروهای ارتش روسیه به خاک اوکراین و آغاز تهاجم نظامی به این کشور در ۲۴ فوریه متوقف شد.

از 4 مهر 1401 (26 سپتامبر 2022) درمجموع چهار مورد نشتی بزرگ از دو خط لوله گاز نورد استریم گزارش شد که زمینه آزاد شدن ده‌ها هزار تن متان به دریای بالتیک را فراهم کرد. انفجار در اعماق دریای بالتیک، جایی که خط لوله‌های نورد استریم گاز روسیه را به آلمان یعنی قلب اروپا می‌رساند؛ دوباره دچار حادثه شده‌ است. چهار نشتی در دو خط لوله نورد استریم یک و دو؛ آن هم در کمتر از ۷۲ ساعت. آب‌های جزیره بورنهلم از حباب‌های گاز متان پُر شده‌ و دولت‌ دانمارک عبور کشتی‌ها تا یک کیلومتری محل نشتی را ممنوع کرده ‌است. زلزله‌شناسان سوئدی هم مدعی‌اند انفجارهایی در دریای بالتیک رخ‌داده‌ است.

 در نامه‌ای که توسط دولت‌های کپنهاگ و استکهلم به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شد، آمده است که نشت‌ها ناشی از انفجارهایی با قدرت انفجاری صدها کیلوگرم مواد منفجره بوده است. گفته می‌شود که آسیب وارده به لوله‌ها ناشی از حداقل دو انفجار بوده است.

مته فردریکسن؛ نخست‌وزیر دانمارک، معتقد است با توجه به نزدیکی راه افتادن جریان خط لوله گاز نروژ به لهستان و بعد اروپا «سخت است باور کنیم این اتفاق تنها یک تصادف بوده ‌است». جیک سالیوان؛ مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا، هم در توئیتی نوشت در مورد «خرابکاری در خط لوله‌های نورد استریم با همتای دانمارکی گفت‌وگو داشته ‌است». مسکو در پاسخ مدعی شده هدف او امنیت انرژی در کل قاره سبز است البته «در شرایط کنونی هر احتمالی وجود دارد».

صدمات متعددی که خط لوله‌های نورد استریم در چند روز گذشته متحمل شدند عملاً مناسبات اروپا و روسیه را وارد فاز جدیدی کرده ‌است. جوزپ بورل؛ رئیس کمیته سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آن را اقدامی «حساب‌شده» خوانده و در مورد متولی این اتفاق بااحتیاط اظهار‌نظر کرده ‌است؛ اما سیاستمداران اروپایی به‌صراحت آن را «خرابکاری روسیه» می‌دانند. ماتئوش موراویسکی؛ نخست‌وزیر لهستان، روسیه را به‌عنوان مقصر معرفی کرده و رابرت هبک؛ وزیر اقتصاد آلمان، هم درباره انفجار در خط لوله‌های نورد استریم ۱ و ۲ گفت: «این حمله نشان می‌دهد هدف روسیه زیرساخت‌های اروپاست». بعد از انتشار خبر این انفجار، غول گازی روسی؛ گازپروم، اختلاف‌نظرهای پرداخت حمل‌ونقل با اوکراین را روی میز گذاشت؛ امری که ظن کشورهای اروپایی را نسبت به اینکه متولی این «خرابکاری» روسیه است تقویت کرد.

تحلیلگران ING Research می‌گویند: «تحولی که می‌تواند تأثیر فوری‌تری بر عرضه گاز به اروپا داشته باشد، هشدار گازپروم بود مبنی بر اینکه روسیه می‌تواند شرکت نفت‌وگاز اوکراین را به دلیل کارشکنی تحریم کند». دولتمردان سوئدی با اطمینان، آن را حمله‌ای از طرف روسیه برای تحت‌فشار قرار دادن اروپا در آغاز سرما می‌دانند. ان لینده؛ وزیر خارجه این کشور، گفت: «می‌توان به‌قطعیت این انفجارها را خرابکاری دانست».  همچنین به گفته رئیس کمیسیون اروپا؛ اورسولا فون‌در لاین، اگر ثابت شود انفجار خط لوله‌های نورد استریم 1 و 2 «عمدی و خرابکاری» بوده ‌است، «هر ضربه‌ای که زیرساخت‌های اروپا ببیند غیرقابل‌قبول خواهد بود» و نسبت به «پاسخی سخت و قاطع» هشدار داده ‌است.  جوزپ بورل، با اشاره به صدماتی که به خط لوله‌های نورد استریم وارد شده، گفت: «آمریکا از هر سرمایه‌گذاری و پشتیبانی برای ترمیم خسارت دریغ نمی‌کند». او این اقدام را «گام مهمی در انعطاف‌پذیری امنیت انرژی جهان» خواند.

نشتی خط لوله گاز در دریای بالتیک و نزدیکی جزیره بورنهلم اتفاق افتاده‌ است؛ درون مرزهای دانمارک. مته فردریکسن؛ نخست‌وزیر دانمارک، هم آن را حادثه ندانست و گفت: «قطع به‌یقین نشتی این لوله‌ها اقدامی خرابکارانه بوده و اتفاقی تصادفی نیست». البته او نسبت به اینکه «نبود هیچ شواهدی مبنی بر اینکه چه کسی پشت این خرابکاری بوده» تأکید کرد. در همین رابطه مورتن بودسکو؛ وزیر دفاع این کشور، با نماینده ناتو ژنرال جنز سولتنبرگ دیدار کرد و گفت: «شواهد نشان می‌دهد صدمه زدن و نشتی لوله‌های گاز عمدی بوده ‌است». همچنین، ارتش دانمارک تا شعاع یک کیلومتری منطقه آسیب‌دیده را عبورممنوع کرده ‌است؛ زیرا «احتمال آتش‌سوزی کشتی‌ها وجود دارد». 

2) استراتژی ترکیبی کاهش ریسک ژئوپلیتیک انرژی اروپا

متخصصان نظامی و امنیتی سال‌هاست نسبت به خطری تازه به نام «جنگ ترکیبی» هشدار می‌دهند که مقابلۀ با آن «استراتژی ترکیبی» می‌طلبد.

نکته قابل‌توجه در مورد حمله به خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ این است که حمله به خط لوله‌هایی صورت گرفته که عملاً فعالیتی نداشتند. جریان خط لوله نورد استریم ۱ از زمان عملیات نظامی روسیه در اوکراین به بهانه تعمیرات متوقف شد و نورد استریم ۲ هم فعالیت نداشت؛ اما این دو خط لوله از زیرساخت‌های انرژی اروپا از شمال به مرکز این قاره محسوب می‌شوند و ارزش استراتژیک دارند. به گزارش نیویورک‌تایمز بیش از آنکه مقصر و متولی نشتی نورداستریم‌ها مهم باشد این نکته قابل‌توجه است که «ساختار انرژی اروپا آسیب‌پذیر است حتی زمانی که اروپا بتواند از انرژی روسی مستقل شود».

متز موراویکی؛ نخست‌وزیر لهستان، در مراسم افتتاحیه خط لوله بالتیک، نشتی خطوط نورد استریم را اقدامی «برای بی‌ثباتی بیشتر» خواند و گفت: «ما نمی‌دانیم چه اتفاقی افتاده و هنوز از جزئیات خبر نداریم؛ اما می‌توان به‌وضوح دید که اقدامی خرابکارانه و عمدی بوده و بر مناسبات جنگ اوکراین نیز تأثیر خواهد گذاشت.»  دیمیتری پسکوو؛ سخنگوی کاخ کرملین، در جمع خبرنگاران گفته خط لوله شماره یک نورد استریم ۲ در طول تنها یک روز دچار «خسارت بی‌سابقه‌ای» شده ‌است. او در واکنش به این گزاره که اتحادیه اروپا انگشت اتهام را به سمت مسکو گرفته‌ است، گفت: «در شرایط کنونی احتمال هر اتفاقی وجود دارد». به ادعای پسکوو روسیه در پی تعمیرات خطوط نورد استریم ۱ و ۲ است و قصد آن امنیت انرژی برای «کل قاره سبز» است.

2-1) طرح صرفه‌جویی در گاز برای زمستانی امن

چنانکه بسیاری از تحلیلگران انرژی در چند ماه گذشته پیش‌بینی کردند که روسیه با تکیه‌بر بهانه‌های فنی و تکنیکی دیر یا زود به سراغ سلاح گاز خواهد رفت تا به‌این‌ترتیب کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تحت‌فشار قرار دهد و از میزان حمایت اتحادیه اروپا از اوکراین و همچنین شدت تحریم‌های این اتحادیه بکاهد. در دو ماه گذشته، کشور روسیه در موقعیت‌های متفاوت از میزان صدور گاز خود به اتحادیه اروپا کاسته است. رویکرد روسیه برای کاهش تدریجی صدور گاز نشانگر آن است که روسیه قصد دارد از سلاح گاز نه به‌صورت مقطعی؛ بلکه به‌صورت تدریجی استفاده کند. ازنظر استراتژیک روسیه به این نتیجه رسیده است که کاهش یک‌باره صدور گاز به اتحادیه اروپا می‌تواند یک شوک اقتصادی عظیم را به این اتحادیه وارد کند؛ اما چنین شوک اقتصادی بزرگی می‌تواند هم پیامدهای جدی برای اقتصاد در حال تحریم روسیه داشته باشد و هم اتحادیه اروپا را ناچار به اتخاذ رویکردهای تهاجمی‌کند. درنتیجه چنین برخوردی، یک‌بار و برای همیشه ممکن است اروپا از منافع واردات گاز از روسیه چشم‌پوشی کند. به‌بیان‌دیگر، این رویکرد موجد اتخاذ رویکردهای تهاجمی از سوی اتحادیه اروپا بوده است که برای روسیه به‌احتمال‌زیاد پرهزینه خواهد بود. کما اینکه امکانات فنی و مالی اتحادیه اروپا به کشورهای عضو این اتحادیه اجازه می‌دهد که هرچند باقیمت‌هایی بسیار بالاتر و در قالب عملیاتی بسیار پرهزینه و گران، شش ماه سرد پیشرو را سپری کنند و درنهایت با اتخاذ رویکردهای بلندمدت باعث حذف کامل روسیه از بازارهای انرژی اروپا شوند. درنتیجه این تحلیل، کشور روسیه ترجیح داده است که عملیات اعمال فشار در حوزه انرژی را به‌صورت تدریجی به مرحله اجرا درآورد. از دید مسکو، حسن این رویکرد آن است که به‌صورت پیوسته اتحادیه اروپا در معرض افزایش فشارهای روسیه در حوزه انرژی خواهد بود. هزینه‌ها به‌صورت تدریجی به اقتصاد اروپا تحمیل می‌شود و هم‌زمان تنش روانی در بازارهای انرژی و سیاست داخلی این کشورها در یک حالت پیوسته سیر صعودی پیدا می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، روسیه به این نتیجه رسیده است که با کاهش تدریجی صدور گاز، یک درد مزمن را به اقتصاد، سیاست و امنیت اتحادیه اروپا تحمیل می‌کند که اثرات مخرب آن برای اتحادیه اروپا در بلندمدت بسیار بیشتر از قطع کامل جریان انرژی خواهد بود. از ابتدای ماه ژوئیه بازارهای مالی و انرژی اروپا شاهد تأثیر این رویکرد روسیه بودند. به‌گونه‌ای‌ که روند تدریجی افزایش قیمت گاز طبیعی موجب شده است که بسیاری از صنایع و مشاغل این اتحادیه با افزایش هزینه‌های مالی روبه‌رو شوند و هم‌زمان شهروندان به سبب افزایش بهای تمام‌شده گاز مصرفی نگرانی‌های جدی درباره زمستان پیشرو داشته باشند.

برای مقابله با این شرایط و کنترل بحران انرژی، اتحادیه اروپا در قالب طرح صرفه‌جویی در گاز برای زمستانی امن از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بخواهد که به میزان ۸۰ درصد از مصرف انرژی خود به ذخیره‌سازی انرژی بپردازند تا کشورهای عضو اتحادیه اروپا بتوانند تا بهار سال آینده مصرف انرژی خود را مدیریت کنند و هم‌زمان مانع از زیاده‌خواهی روسیه در برابر اتحادیه اروپا شوند؛ اما در این حوزه نیز چالش‌های مختلفی برای اتحادیه اروپا وجود دارد. چراکه در مسیر تحقق این امر مشکلات فنی مختلفی وجود دارد.

در ابتدای بهار 2022، کمیسیون اروپا مطالعات استراتژیک جدیدی را آغاز کند که هدف آن کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیک ناشی از وابستگی به منابع انرژی روسیه بود. نتیجه نهایی چنین رویکردی، معرفی طرحی به نام «صرفه‌جویی در گاز برای زمستانی امن» بود که در پایان ماه ژوئیه 2022 با حضور وزرای انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در یک جلسه اضطراری طرح شد و مورد تصویب قرار گرفت. در چارچوب طرح مذکور، کمیسیون اروپا پیش‌بینی کرده است که با استفاده از مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی در حوزه انرژی، کشورهای عضو این اتحادیه خواهند توانست تا ۱۵ درصد از مصرف گاز طبیعی خود را کاهش دهند.

یکی از چالش‌هایی که این طرح برای ژئوپلیتیک انرژی اتحادیه اروپا دارد، این است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سرانه واردات، مصرف، اقتصادی و... یکسانی برخوردار نیستند و همین موضوع باعث شده است که هزینه‌های تمام‌شده انرژی برای کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا متفاوت باشد. بسیاری از کشورهای جنوب اروپا و اروپای شرقی از زیرساخت‌های انرژی مناسبی برای ذخیره گاز طبیعی برخوردار نیستند و بعید است که بتوانند حتی به میزان ۵۰ درصد نیز انرژی ذخیره کنند. هم‌زمان کشوری نظیر ایسلند به علت موقعیت جغرافیایی خود نمی‌تواند به زیرساخت‌های انرژی اروپا متصل باشد و همین مسئله موفقیت این طرح را در این زمینه با چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌سازد. چنین وضعیتی باعث مطرح‌شدن برخی از استثناها شده است تا کشورهایی نظیر ایسلند و اروپای شرقی از سقف ذخیره ۸۰ درصدی بتوانند عدول کنند.

بنابراین اتحادیه اروپا در این طرح خود گزینه اجبار را برداشته و بیشتر روی اقدامات داوطلبانه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حوزه انرژی تکیه کرده است. به‌عبارت‌دیگر، ازنظر حقوقی و عملیاتی هیچ‌گونه ضمانت اجرایی برای چنین طرحی پیش‌بینی‌نشده است.

این موضوع می‌تواند به پاشنه آشیل اتحادیه اروپا برای مقابله با بحران گازی تبدیل شود؛ چراکه اقدام کمیسیون اروپا برای کاهش ریسک ژئوپلیتیک در حوزه گاز، خود با ریسک ژئوپلیتیک دیگری به نام امکان عدم همکاری موفقیت‌آمیز همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا همراه باشد.

این امر به معنای آن است که هرچند این رویکرد جمعی می‌تواند زمینه آمادگی لازم برای مقابله با قطع احتمالی سراسری گاز روسیه را ایجاد کند؛ اما ضمانت مناسبی برای اجرایی شدن و موفقیت آن وجود ندارد.

به‌صورت کلی، این رویکرد را می‌توان گام نخست و استراتژی اولیه اتحادیه اروپا برای رویارویی با بحران گازی پیشرو دانست که کمیسیون اروپا را امیدوار کرده است که به موفقیت دست پیدا کند؛ اما چالش‌های مختلفی در این مسیر ممکن است ایجاد شود که موفقیت طرح صرفه‌جویی برای زمستانی امن را با مشکل مواجه کند. برای همین منظور با در نظر گرفتن این استراتژی و پیامدهای آن باید به‌صورت کاملاً دقیق به تحلیل عوامل تأثیرگذار پرداخت تا بتوان دامنه ریسک‌های ژئوپلیتیک و پیامدهای آن را به‌صورت دقیق برای بازارهای انرژی و گاز اتحادیه اروپا محاسبه کرد.

2-2) تمهید ذخیره‌سازی گاز طبیعی مایع روی آب

خرید و ذخیره‌سازی گاز مایع آخرین اقدامی است که اروپایی‌ها برای گذار از روزهای سرد سال انتخاب کرده‌اند. متعاقب تکمیل ظرفیت اسمی مخازن ذخیره گاز روی خشکی، تجار و شرکت‌های فعال در حوزه برق درصدد ذخیره گاز طبیعی مایع (LNG) در مخازن شناور روی دریا هستند. رویکردی که اگرچه برای غربی‌ها مرسوم نبوده، ولی برای بسیاری از فعالان حوزه حمل‌ونقل آشنا است.

بحران تأمین و ذخیره سوخت قابل‌اطمینان، چالش روز کشورهای به‌ویژه اروپایی در زمستان پیش روست. پیش‌بینی اروپایی سرد در زمستان، ملت‌ها و دولت‌های این قاره را بیش‌ازپیش، به تکاپو درزمینۀ تأمین و مهم‌تر از آن ذخیره پایدار و قابل‌اطمینان منابع انرژی، واداشته است. خرید و ذخیره‌سازی گاز طبیعی مایع از طریق بهره‌گیری از مخازن شناور سطحی روی آب، با شناخت این واقعیت که ظرفیت حجمی شناورها محدود بوده و با هدررفت ناگزیر گاز به‌واسطه تبخیر طبیعی آن روبه‌روست، می‌تواند به‌نوبه خود راهکاری هرچند متزلزل، برای مواجهه با روزهای سخت فصل سرد باشد. متعاقب تکمیل ظرفیت اسمی مخازن ذخیره گاز روی خشکی، تجار و شرکت‌های آب و برق درصدد ذخیره گاز طبیعی مایع در مخازن شناور روی دریا هستند.

بر اساس گزارش هفته گذشته موسسه تحقیقاتی انرژی آئورا، اگرچه تمهید ذخیره‌سازی گاز طبیعی مایع روی آب، آرامش موقت را به بازار تزریق می‌کند؛ اما این راهکار به‌تنهایی و در بلندمدت پاسخگوی روند فزاینده تقاضا در زمستان نخواهد بود. خطر کمبود گاز کماکان جدی است. رسیدن سرمای غیرمنتظره می‌تواند به‌سرعت ذخایر خشکی و دریایی گاز را در صورت عدم استمرار جریان گاز وارداتی به مقصد اروپا کاهش دهد. اروپا نباید و نمی‌تواند تنها به ذخیره‌سازی گاز متکی باشد؛ بلکه به جریان مداوم گاز وارداتی نیاز دارد. مسکو عملاً از تأمین نفت و گاز اروپا پا پس کشیده است. فراتر از آن کرملین تهدید کرده است در صورت اعمال محدودیت‌های قیمتی غرب، در اقدامی متقابل، تأمین و صادرات تمام محصولات انرژی روسیه متوقف خواهد شد؛ بنابراین حجم بیشتر نفت مورد درخواست اروپا باید از طریق خطوط لوله جایگزین انتقال از نروژ و آفریقا تأمین شود. گاز طبیعی مایع نیز از ایالات‌متحده و هر جای دیگر به‌غیراز روسیه، تأمین خواهد شد. حتی چین نیز با افزایش قیمت‌ها، درصدد ازسرگیری فروش مجدد گاز طبیعی مایع به اروپاست.

سایمون فالورز؛ رئیس و تحلیلگر ارشد وود مکنزی، اظهار کرد: «بازار گاز در زمستان امسال بسیار متلاطم خواهد بود. حکایت نورد استریم تنها نمونه‌ای از تبعات بی‌شمار تصمیم روسیه مبنی بر گره زدن سرنوشت صادرات انرژی به وقایع جنگ است». فالورز افزود: «قطع جریان صادرات انرژی روسیه در کنار سردی زمستان، حد نهایی میزان مقاومت و انعطاف‌پذیری سیستم انرژی فعلی اروپا را به چالش کشانده و درنتیجه رشد روزافزون قیمت‌ها را رقم خواهد زد».

2- 3) تشدید تدابیر امنیتی برای حفاظت از زیرساخت‌های انتقال انرژی

بعد از وقوع این نشت‌ها در خطوط لوله انتقال گاز نورد استریم کشورهای مهم اروپایی تشدید تدابیر امنیتی برای حفاظت از زیرساخت‌های انتقال انرژی را در دستور کار قرار داده‌اند. روزنامه تاگس اشپیگل آلمان در مطلبی نوشت: «پس از انفجار در خطوط لوله نورد استریم، دولت فدرال آلمان برای تأمین امنیت زیرساخت‌های حیاتی برای تأمین انرژی در آلمان تحت‌فشار است».

به گفته نانسی فایزر؛ وزیر کشور فدرال آلمان، پلیس این کشور در حال حاضر با توجه به وضعیت تهدید، با تمام نیروهای موجود در دریا حضور دارد. وی گفت: «ما تهدیدات فعلی را جدی می‌گیریم و از خود محافظت می‌کنیم». این امر آلمان را به یکی از کشورهای اروپایی تبدیل می‌کند که تدابیر امنیتی را برای حفاظت از منابع انرژی پس از انفجارها افزایش داده است. به گفته فایزر، پلیس فدرال آلمان مهارت‌های تخصصی برای مداخله در موقعیت‌های خطرناک مشخص را دارد. وی افزود: «بالگردهای مدرن پلیس، کشتی‌های جدید و قابلیت‌های دریایی نیروهای ویژه برای این کار در دسترس هستند. در حوزه امنیت سایبری نیز اخیراً نیروها گرد هم آمده و اقدامات حفاظتی افزایش‌یافته است». بااین‌حال، فایزر همچنین اشاره کرد که علاوه بر تقویت پلیس فدرال، 20 میلیارد یورو نیز برای مبارزه با جرائم سایبری در ده سال آینده موردنیاز است. فایزر به نشریه دیگری گفت که آلمان، دانمارک و سوئد در حال برنامه‌ریزی برای تحقیقات مشترک درباره نشتی‌های اخیر نورد استریم هستند. ما با همتایان خود در این کشورها توافق کرده‌ایم و اکنون می‌خواهیم یک گروه تحقیقاتی مشترک تشکیل دهیم یک تیم تحقیقاتی مشترک طبق قوانین اتحادیه اروپا که هر سه کشور بازرسان را به آن اعزام خواهند کرد.

سرگئی لاگودینسکی؛ نماینده پارلمان اروپا از حزب سبزها، هم از دولت فدرال آلمان خواسته تا نقش رهبری اروپا را در عملیات در دریاهای آزاد به عهده بگیرد. او گفته فعالیت هماهنگ نیروی دریایی اروپا موردنیاز است. آلمان باید در اینجا پیش‌قدم باشد و شرکا را هماهنگ کند.

در انگلیس هم خطوط لوله نفت و گاز تأمین‌کننده جزیره در دریای شمال، برای بررسی‌های امنیتی بیشتر مورد تمرکز قرارگرفته است. در ایتالیا هم دولت اقداماتی برای بهبود حفاظت از اتصالات خط لوله انتقال گاز به شمال آفریقا را مدنظر قرار داده است.

2-4) خط لوله گازی بالتیک

به فاصله کمی بعد از اقدام خرابکارانه بر روی خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲، خط لوله گاز نروژ به لهستان، موسوم به خط لوله بالتیک، در راستای کاهش وابستگی اروپای مرکزی به گاز روسیه افتتاح شد. ظرفیت این خط لوله معادل ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال اعلام شده که تا  نوامبر، یعنی پیش از آغاز فصل سرد، به بهره‌برداری کامل خواهد رسید. مأموریت خط لوله بالتیک صرفاً منحصر به تأمین گاز لهستان نیست. این پروژه درواقع بخشی از کریدور گاز شمال- جنوب اروپاست که با هدف نهایی تأمین گاز کشورهای اروپایی از مسیر دریای بالتیک تا اژه و آدریاتیک راه‌اندازی شده است. درواقع این خط لوله گاز نروژ را برای رساندن به‌تمامی اروپا به لهستان پمپ می‌کند.

نکته قابل‌تأمل اینکه خرابکاری در خطوط لوله نورد استریم 1 و 2 و افتتاح خط لوله بالتیک در زمانی رخ داد که روسیه و اروپا در حال مذاکره برای حصول توافق درباره مناقشات اوکراین بودند. با این خرابکاری عملاً فرصت مذاکره و توافق از بین رفت؛ چراکه روسیه ابزار چانه‌زنی خود یعنی فرصت تأمین گاز اروپا را از‌دست‌رفته می‌بیند و با افتتاح خط لوله بالتیک، قدرت توزیع گاز در اختیار لهستانی قرار گرفت که دشمنی دیرینه با روسیه دارد. معادلات امروز می‌تواند با اقدام خرابکارانه احتمالی روسیه بر خط لوله بالتیک برهم بخورد، موضوعی که چندان هم دور از ذهن نیست.

در همین حال این فرضیه هم مطرح است که اگر روسیه عامل اصلی خرابکاری نبوده باشد و بخواهد همچنان جریان انتقال گاز به اروپا را از مسیرهای دیگر دنبال کند، یکی از این مسیرها لهستان خواهد بود. لهستان همواره از مخالفان خط لوله نورد استریم بوده و بارها در خصوص مخاطرات احتمالی آن به آلمان هشدار داده است. بر همین اساس و به عقیده برخی از تحلیلگران، لهستان هم می‌تواند در این خرابکاری ذینفع بوده باشد.  لازم به ذکر است خط لوله بالتیک، لهستان را به دانمارک و سپس به نروژ متصل می‌کند و به این کشور اجازه می‌دهد از گاز طبیعی نروژ بهره‌برداری کند. این خط لوله همچنین به سوئد و دانمارک امکان می‌دهد گاز طبیعی از لهستان خریداری کنند. اکنون با حادثه رخ‌داده برای خطوط نورد استریم، اهمیت خط لوله بالتیک پررنگ‌تر از گذشته شده است.

ختم کلام

افزایش هشت‌برابری قیمت گاز طبیعی از زمان حمله روسیه به اوکراین، تهدیدی بزرگ برای اقتصاد اروپا محسوب می‌شود. این تهدید، هم متوجه تولید کارخانه‌‌‌ای این قاره است و هم استانداردهای زندگی و آرامش اجتماعی را در این قاره تهدید می‌کند. برخی اقتصاددان‌ها معتقد هستند قبل از پایان سال‌ 2022 اقتصادهای منطقه یورو دچار رکود می‌شوند؛ زیرا بانک مرکزی در حال افزایش دادن نرخ‌های بهره است و از فعالیت‌های اقتصادی بیش‌ازپیش کاسته می‌شود. نکته دیگر این است که افزایش نرخ‌های بهره در اقتصادهای توسعه‌یافته سبب می‌شود در اقتصادهای درحال‌توسعه و نوظهور بر میزان بدهی‌ها افزوده شود و پول کمتری برای کمک به مصرف‌کنندگان وجود داشته باشد. همواره باید به این نکته مهم توجه داشت که چین، آمریکا و اروپا درمجموع تقریباً دوسوم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند و وقتی آن‌ها دچار ضعف می‌شوند، دیگر کشورها نمی‌توانند ضعف آن‌ها را جبران کنند و تأثیر آن ضعف بر کل اقتصادها مشاهده می‌شود. در این میان، اقتصادهای فقیر که بخش بزرگی از درآمدشان را صرف تأمین انرژی و مواد غذایی می‌کنند، لطمات بیشتری می‌بینند.

جیمز ریکاردز؛ نویسندۀ کتاب جنگ‌های ارزی که به فارسی نیز منتشرشده است، در توییتر خود می‌نویسد که روسیه انگیزه‌ای برای تخریب خطوط نورد استریم ندارد؛ چون هر وقت می‌خواست انتقال گاز را قطع می‌کرد؛ اما آمریکا چندین نفع می‌برد: شماتت پوتین (Blame Putin)، وابسته کردن بیشتر اروپا (Make EU Dependent)، تشدید جنگ (Escalate the War)، پیشبرد دستور کار انرژی‌های سبز (Advance Green Agenda).

نشریه آلمانی اشپیگل فاش کرده است سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) هفته قبل از این اتفاق به تعدادی از کشورهای اروپایی ازجمله آلمان هشدار داده بود خطوط لوله گاز نورد استریم ممکن است در حملات آتی مورد هدف قرار گیرند. این هشدار نه‌تنها از صراحت کافی برخوردار نبود بلکه سازمان سیا، حتی از بردن نام روسیه به‌عنوان متهم تهاجم احتمالی نیز طفره رفته بود. مقامات آمریکایی گفتند به نظر می‌رسد آسیب اخیر به خطوط لوله، نتیجه خرابکاری عمدی بوده است. آنان درعین‌حال در مورد اینکه چه کسی ممکن است مسئول این اقدام باشد، سکوت اختیار کردند. بر اساس گزارش‌های رسمی، هر دو خط لوله دچار کاهش ناگهانی فشار و متعاقب آن نشت گاز در دریا شدند و احتمال اینکه این دو هم‌زمان دچار حادثه شوند، بسیار غیرمحتمل به نظر می‌رسد.

این انفجارها کار هر دولتی و با هر انگیزه‌ای که باشد اهمیت ثانوی دارد و آنچه در این میان مهم است انگیزه نهفته در پشت این خرابکاری عمدی گسترده در وسط جنگ اوکراین است. ظاهراً قدرت‌های بزرگ تصمیم گرفته‌اند بر آتش این جنگ بدمند و آن را بیش‌ازپیش شعله‌ورتر سازند آتشی که اگر زبانه بکشد به‌طورقطع و یقین شعله‌های آن به‌زودی دولت‌های پشت پرده انفجارهای خطوط انتقال گاز نورد استریم را نیز خواهد سوزاند. دن بونجینو؛ مولف و مفسر سیاسی و مجری شناخته شده شبکۀ فاکس نیوز، اخیراً در یک برنامه تلوزیونی با اشاره به خرابکاری ایجاد شده در خط لوله انتقال گاز نورد استریم هشدار داد که «آمریکا در حال آهسته قدم زدن به سمت جنگ جهانی سوم است».