اين نوشتار در تاريخ سیزدهم شهریورماه ۱۴۰۰ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

آیین‌نامه‌ای برخلاف پاسخ استفتاء از مقام معظم رهبری:

در حکم وصیت بودن رضایت به اهدای عضو

در ایران حدود ۱۰ درصد بزرگ‌سالان کارت اهدای عضو دارند، این در حالی است که این آمار در آمریکا به ۵۶ درصد می‌رسد و در انگلیس بیش از یک‌سوم بزرگ‌سالان کارت اهدای عضو دارند. در این کشورها بر روی گواهی‌نامه درج می‌شود که فرد تمایل به اهدای عضو دارد.

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان بیان می‌کند که درعین‌حال که ۵۶ واحد اهدای عضو در کل کشور پیش‌بینی شده است، سالانه از ۳۰۰۰ مورد بالقوه مرگ مغزی مناسب فقط ۱۰۰۰ مورد اهدا می‌شود. در سال 1398 در حدود ۱۰۷۸ مورد اهدا صورت گرفته که در سال 1399 به حدود ۵۰۰ اهدا کاهش داشته است. متأسفانه کرونا باعث شده است که آمار اهدای عضو در کل جهان کاهش یابد. البته برخی کشورها بعدازاین کاهش، توانستند دوباره اهدای عضوشان را به سطح اولیه یا دوسوم سطح اولیه بازگردانند. در ایران متأسفانه آمار اهدای عضو نصف شده و به حالت عادی هم برنگشته است. بر این اساس ایران کاهش ۵۰ درصدی داشته است. پیش‌ازاین محاسبه شده بود که روزی 7 تا ۱۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو پیوندی در لیست انتظار پیوند، فوت می‌کنند. حال تصور کنید که اکنون چند نفر به دلیل نرسیدن عضو فوت می‌کنند. علت هم فقط این نیست که تمام نیروی انسانی و تجهیزات بیمارستانی برای کرونا به کار گرفته شده؛ بلکه مشکل این است که ثابت کنید که یک اهداکننده کرونا ندارد. بماند که در برخی مناطق به بهانه کرونا کلاً تعداد کاهش پیدا کرده است.

ایشان می‌افزاید: در ایران 8 سال است که پیگیری گردید تا نشان تمایل به اهدای عضو بر روی گواهی‌نامه درج شود؛ حتی یک‌بار تا کمیسیون اجتماعی دولت رفت و رد شد. مجدداً از طریق وزارت بهداشت، وزارت کشور و راهنمایی رانندگی اقدام گردید و با پیگیری دکتر جهانگیری دوباره موضوع در کمیسیون اجتماعی مطرح شد. خوشبختانه این نوبت پذیرفتند و در هیئت دولت این موضوع تصویب شد؛ حتی به این صورت تصویب شد که نه‌تنها کارت گواهی‌نامه، بلکه در اطلاعات کارت ملی ثبت شود که فرد تمایل به اهدای عضو دارد. در ادامۀ این نوشتار این مصوبه موردبررسی قرار گرفته است.

1) در حکم وصیت نبودن رضایت به اهدای عضو

به‌موجب بند (د) ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه ج.ا.ا. مصوب ۱۳۸۹ وزارت کشور (سازمان ثبت‌احوال) مکلف است با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط همراه با تکمیل و اصلاح پایگاه اطلاعات هویتی به صورتی که شامل کلیه وقایع حیاتی نظیر تولد، ازدواج، طلاق، فوت و تغییرات مشخصات هویتی و صدور گواهی (امضاء الکترونیکی) و سایر کاربردها باشد، تا پایان برنامه نسبت به تأمین و صدور «کارت هوشمند ملی چندمنظوره» برای آحاد مردم اقدام نماید.

اخیراً به‌موجب تصویب‌نامه مورخ 26. 2. 1400 مادۀ جدیدی به شرح ذیل به آیین‌نامۀ اجرائی بند (د) ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه ج.ا.ا. مصوب 1391 اضافه شده است:

«ماده ۱۳- سازمان ثبت‌احوال کشور مکلف است با اعلام رضایت به اهدای عضو دارندگان کارت ملی بالای (۱۸) سال سن، نسبت به درج مشخصه­ای مبنی بر رضایت به اهدای اعضای سالم دارنده کارت ملی در صورت فوت یا مسلم شدن مرگ مغزی وی اقدام نماید.

تبصره ۱) انتخاب گزینه تمایل به اهدای عضو، در حکم وصیت­نامه نمی­باشد و رضایت اولیای دم پس از مرگ مغزی برای اهدای عضو ضروری است.

تبصره ۲) همزمان با انتخاب گزینه تمایل به اهدای عضو، اطلاعات موردنیاز متقاضی برای پلیس راهنمایی و رانندگی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سازمان نظام‌وظیفه، جهت درج این رضایت حسب مورد در گواهینامه رانندگی، پرونده الکترونیک سلامت، بیمه شخص ثالث و سرویس استحقاق درمان متقاضی، ارسال می­شود.

تبصره ۳) نحوه اقدام و هماهنگی تشکل­های فعال در این حوزه با سازمان ثبت‌احوال کشور و سایر دستگاه‌های ذی­ربط، مطابق دستورالعملی است که توسط وزیران کشور و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و ابلاغ خواهد شد».

بنابراین به‌موجب تبصره (1) ماده 13 الحاقی به آیین‌نامۀ اجرائی بند (د) ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه ج.ا.ا. مصوب 26. 2. 1400 انتخاب گزینه تمایل به اهدای عضو، در حکم وصیت‌نامه دانسته نشده و رضایت اولیای دم پس از مرگ مغزی برای اهدای عضو ضروری گردیده است.

2) در حکم وصیت بودن رضایت به اهدای عضو

مقرره تبصره (1) ماده 13 الحاقی به آیین‌نامۀ اجرائی بند (د) ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه ج.ا.ا. مصوب 26. 2. 1400 مبنی بر در حکم وصیت نبودن رضایت به اهدای عضو و ضرورت رضایت اولیای دم پس از مرگ مغزی برای اهدای عضو به‌نظر می‌رسد که برخلاف پاسخ مقام معظم رهبری است که پیش‌ازاین مصوبه در این موضوع از ایشان استفتاء گردیده است.

در استفتائی در ابطه با این موضوع، مقام معظم رهبری چنین پاسخ داده اند:

«س 1842. اگر فردی وصیت نماید که بعضی از اعضای بدن او بعد از مردن به بیمارستان یا شخص دیگری هدیه شود، آیا این وصیت صحیح و اجرای آن واجب است؟

ج. صحت و نفوذ این قبیل وصایا نسبت به اعضایی که جدا کردن آن‌ها از جسد میت هتک حرمت او محسوب نمی‌شود، بعید نیست و عمل به وصیت در این موارد مانعی ندارد.»

ختم کلام

مستنبط از پاسخ مقام معظم رهبری به استفتاء شماره 1842؛ به‌نظر می‌رسد که برخلاف مفاد تبصره (1) ماده 13 الحاقی به آیین‌نامۀ اجرائی بند (د) ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه ج.ا.ا. مصوب 26. 2. 1400، انتخاب گزینه تمایل به اهدای عضو، در حکم وصیت­نامه هست و در این موارد رضایت اولیای دم اگرچه برای اعلام مرگ مغزی ضروری ولی برای اهدای عضو غیرضروری است. بایسته است راه برکت‌رسانی این پاسخ خیراندیشانه مقام معظم رهبری به نیت نوع‌دوستانه اهداکنندگان عضو با اصلاح مفاد این تبصرۀ اخیرالتصویب ولی دیرهنگام به روش مقتضی تکمیل گردد.