اين نوشتار در تاريخ بیست‌وسوم مردادماه ۱۴۰۰ در روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار تاریخی- فرهنگی

به‌موجب تبصره ماده 3 قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی مصوب 2. 4. 1398 رعایت حقوق مالکانۀ مردم و سایر حقوق قانونی و شرعی در اجرای مواد این قانون الزامی است. در این قانون به بستر‌سازی مناسب برای توانمند‌سازی مالکان و بهره‌برداران و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی در قالب «حمایتِ» تعریف‌شده در بند (خ) ماده 1 این قانون پرداخته شده است. در همین رابطه حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار تاریخی- فرهنگی نیز جزئی از حقوق مالکانۀ مالکیت بر این آثار در نظر گرفته شده است که می‌تواند به شرح ذیل با حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورندۀ تصویر آثار تاریخی- فرهنگی محل مناقشه قرار گیرد.

1) حق مالکیت معنوی و مادی مالک آثار تاریخی- فرهنگی بر تصویر این آثار

1-1) آثار منقول تاریخی- فرهنگی

 ماده‌ 15 آیین‌نامه مدیریت‌، ساماندهی‌، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال ‌فرهنگی‌- تاریخی منقول مجاز مصوب 5. 5. 1384 هرگونه استفاده پژوهشی‌، فرهنگی و معرفی از قبیل چاپ و نشر عکس‌، پوستر،
ارائه در نمایشگاه‌های انفرادی یا عمومی و موزه‌های خصوصی و دولتی و نظایر آن با
رعایت قوانین ناظر به موضوع ازجمله حقوق قانونی مالک یا دارنده قانونی اثر است‌.
این حقوق قابل‌انتقال به غیر می‌باشد.

1- 2) آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی

به‌موجب ماده 2 آيين­نامه حمايت از مالكان، متصرفان قانوني و بهره‌برداران خصوصي و غیردولتی آثار غيرمنقول و بافت­هاي تاريخي- فرهنگي ثبت­شده در فهرست آثار ملي و تاریخی، فرهنگی و با ارزش مصوب 3. 5. 1400 مالکان، متصرفان قانونی و بهره­برداران خصوصی و غیردولتی آثار ثبت­شده و ارزشمند مذکور در فهرست آثار ملی و تاریخی - فرهنگی از حقوق و امتیازات زیر برخوردار می­گردند: «۲- حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی و حق استفاده تبلیغاتی، فرهنگی و معرفی آن‌ها در قالب چاپ و نشر عکس منحصراً برای مالکان و متصرفان و بهره­برداران مذکور». در این ماده، «آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ آثار غیرمنقول و بافت‌های تاریخی- فرهنگی ثبت­شده در فهرست آثار ملی و تاریخی، فرهنگی و باارزش می‌باشد. «مالک آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که مالک یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی به‌موجب سند رسمی مالکیت است. «متصرف قانونی آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که به نحوی از انحای قانونی، تصرف و استفاده مالکانه نسبت به عین، منفعت یا سایر حقوق نسبت به یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی داشته باشد. «بهره­بردار آثار غیرمنقول تاریخی- فرهنگی»؛ کسی است که به نحوی از انحای قانونی، یک اثر غیرمنقول تاریخی- فرهنگی را در اختیار داشته و در یکی از کاربری­های مورد تأیید وزارت به بهره­برداری رسانده است (ماده ۱ این آیین­نامه).

2) حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورندۀ تصویر آثار تاریخی- فرهنگی

به‌موجب ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11. 10. 1348 «حقوق پدیدآورنده» شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر او است.

ازنظر ماده 1 این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند «‌پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن ‌طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن بکار رفته «‌اثر» اطلاق می‌شود. «حقوق معنوی» پدیدآورنده محدود به زمان و مکان نیست و غیرقابل‌انتقال است (ماده 4 این قانون). پدیدآورنده اثرهای موردحمایت این قانون می‌تواند استفاده از حقوق مادی خود را در کلیه موارد به غیر واگذار کند (ماده 5 این قانون). ‌

به‌موجب بندهای (3)، (5) و (6) ماده 2 این قانون از مصادیق آثار موردحمایت، اثر سمعی و بصری، نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیائی ابتکاری و نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و هرگونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به‌صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد و همچنین هرگونه پیکره (‌مجسمه) می‌باشند.

بنابراین حق مالکیت معنوی و مادی اثر صرفاً به شخصی که اثری را پدید آورده است تعلق می‌گیرد که او می‌تواند حقوق مادی آن را به دیگری واگذار کند. در موضوع تصویر آثار تاریخی- فرهنگی نیز پدیدآورندۀ آن تصویر، صاحب حق مالکیت معنوی و مادی مرتبط بر آن است.

3) نقض حق مالکیت معنوی و مادی تصویر آثار تاریخی- فرهنگی

با توجه به مواد موردبررسی از قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11. 10. 1348 منظور از نقض مالکیت معنوی و مادی اثر آن است كه حقوق معنوی و مادی مقرر برای آن، بدون مجوز قانونی يا رضایت دارندۀ حق پدیدآورنده یا منتقل‌شونده (در رابطه با حقوق مادی اثر) مورداستفاده قرار گیرد.

بنابراین مالک آثار تاریخی- فرهنگی اساساً پدیدآورنده محسوب نمی‌شود که صاحب حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آن‌ها محسوب گردد و برای نقض آن‌ها بتواند مدعی شود و از ضمانت اجراهای مقرر برای نقض این حقوق استفاده کند. صاحب حق مالکیت معنوی و مادی تصویر آثار تاریخی- فرهنگی، پدیدآورنده آن تصویر است و اوست که می‌تواند مدعی نقض آن شود.

ختم کلام

حق مالکیت معنوی و مادی بر تصویر آثار تاریخی- فرهنگی به‌عنوان جزئی از حقوق مالکانۀ مالک، متصرف و بهره‌بردار این آثار، فاقد تصریح شرعی و قانونی است.

در مواردی که مالک، متصرف و بهره‌بردار آثار تاریخی- فرهنگی با پدیدآورنده تصویر آثار تاریخی- فرهنگی یکسان نباشد، حقوق مالکانۀ مالک، متصرف و بهره‌بردار این آثار با حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورندۀ تصویر آثار تاریخی- فرهنگی در تعارض قرار می‌گیرد.

این تعارض به جهت تصریح به حق مالکیت معنوی و مادی پدیدآورندۀ تصویر آثار تاریخی- فرهنگی در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11. 10. 1348 به نفع پدیدآورندۀ تصویر این آثار خاتمه می‌یابد.

بنابراین به نظر می‌رسد ماده‌ 15 آیین‌نامه مدیریت‌، ساماندهی‌، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال ‌فرهنگی‌- تاریخی منقول مجاز مصوب 5. 5. 1384 و ماده 2 آيين­نامه حمايت از مالكان، متصرفان قانوني و بهره‌برداران خصوصي و غیردولتی آثار غيرمنقول و بافت­هاي تاريخي- فرهنگي ثبت­شده در فهرست آثار ملي و تاریخی، فرهنگی و با ارزش مصوب 3. 5. 1400 مبنی بر حق مالکیت معنوی و مادی مالک آثار تاریخی- فرهنگی بر تصویر آن‌ها، غیرشرعی و غیرقانونی و قابل‌ابطال در هیئت عمومی دیوان عدالت اداری می‌باشد.