ورشکستگی شرکت‌های صرافی رمزنگاری

اين نوشتار در تاريخ چهارم ‌بهمن‌ماه ۱۴۰۱ در هفته‌نامه حقوقی روزنامه آفتاب یزد منتشر شده است.

ورشکستگی شرکت‌های صرافی رمزنگاری

در ۵ ژانویه سال 2023، سام بنکمن فرید در مراسم تشییع‌جنازه FTX؛ ورشکستگی امپراتوری صرافی رمزارز خود، شرکت کرد. علاوه بر این شخص او متهم به کلاه‌برداری میلیاردها دلار سپرده مشتری‌ها از این صرافی رمزارز برای استفاده خود شده است.

جان جی.ری؛ مدیرعامل فعلی این صرافی، در شهادت خود در مقابل کمیته خدمات مالی مجلس نمایندگان دلایل قانع‌کننده‌ای مبنی بر اینکه درزمانی که سام بانکمن‌فرید، مدیریت صرافی ارز دیجیتال را در دست داشته کلاه‌برداری انجام‌شده است، ارائه داد. او ادعا داشته شواهد نشان می‌دهند که سام بانکمن‌فرید سرمایه‌های کاربران FTX  را با تأمین مالی پروژه‌های دیگر گروه FTX ترکیب کرده‌است. نزدیک به ۵ میلیارد دلار به صندوق تأمین مالی موسسه تحقیقاتی آلامدا از زیرشاخه‌های گروه FTX اختصاص‌یافته است. این در حالی است که میلیاردها دلار دیگر در حال حاضر به دلیل ناتوانی در ردیابی جریان خروجی از FTX به نفع شخص بنکمن فرید و شرکت‌های مختلف فرعی در دست نیست. بخشی از این پول برای سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها، کمک مالی به سیاستمداران و پرداخت وام‌های شخصی به کارمندان استفاده‌شده است. بنکمن فرید هزینه زیادی را صرف به‌دست آوردن شهرت ساختگی به‌عنوان یک بشردوست و فعال تجاری تیزهوش کرده است. البته پذیرش عمومی این شخصیت بود که به محافظت از بنکمن فرید در زمان کلاه‌برداری کمک کرده است. او تلاش کرده بود تا حمایت دستگاه سیاسی آمریکا را داشته باشد و حداقل ۴۰ میلیون دلار در انتخابات گذشته آمریکا خرج کرده بود. درحالی‌که شواهد نشان می‌دهد فعالیت‌های تجاری بنکمن فرید کلاه‌برداری بود؛ اما پولی که او در این راه به‌کاربرده است، واقعی بود.

تقاضای رسیدگی به این پرونده اولین مورد از شروع یک سری اقدامات با هدف به دست آوردن یک نتیجه خاص (Opening Salvo) برای سیستم قضائی آمریکا است که به نبردی طولانی و پر هرج‌ومرج (A Long, Chaotic Battle) منجر خواهد شد. قوانین ورشکستگی آمریکا در طول قرن‌ها برای طبقه‌بندی مشاغل مختلف تغییر کرده است. اکنون اما برای اجرای عدالت، وکلا باید نحوۀ تطبیق اعمال آن‌ها را در شرکت‌های رمزنگاری (Crypto Companies) بررسی کنند. در نوامبر 2022 FTX اعلام ورشکستگی تحت فصل 11 (Bankruptcy under Chapter 11) کرد که به شرکت ورشکسته اجازه می‌دهد به‌جای انحلال و تصفیه (Liquidate) با بازسازی (Reorganise) به فعالیت خود ادامه دهد. این فرآیند معمولاً در مقام حل مسائل قانونی (A Legally Refereed Tussle) بین شرکت و طلبکارانش انجام می‌شود. این شرکت در دادگاه عنوان کرده است سعی خواهد داشت سرمایه‌گذاران را متقاعد کند برای جبران بدهی به‌جای پول نقد، سهام شرکت را بپذیرند. در صورت موفقیت، FTX می‌تواند با بدهی کل کمتر و برنامه رشد جدید از این مخمصه جان سالم به دربرد و در صورت شکست این طرح، محکوم به انحلال خواهد بود.

با احتساب سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران، FTX بیش از یک‌میلیون طلبکار دارد که ازنقطه‌نظر قانون یکی از بزرگ‌ترین ورشکستگی‌های شرکتی است که تابه‌حال دیده‌شده است. سقوط امپراتوری بنکمن فرید باعث ورشکستگی ۱۳۴ نهاد در ۲۷ حوزه قضایی دیگر نیز شده است. چندان دور از ذهن نیست پروسه بررسی این پروند یک دهه طول بکشد و در این میان ممکن است اتهامات بیشتری درباره تخلفات مطرح شود. جان ری؛ مدیرعامل FTX ، درحالی‌که مسئول نظم بخشیدن به آشفتگی آشکار است، عملاً به یک بازپرس فدرال (De Facto Federal Investigator) نیز تبدیل‌شده است. در جلسه اخیر کنگره، او وعده داده است تحقیقات خود را تا یافتن مظنونان بیشتر برای اتهامات ادامه دهد و به دادگاه معرفی کند.

اولین وظیفه دادگاه ورشکستگی، شناسایی بستانکاران است. به‌طورمعمول طلبکاران مشتاق هستند که به دادگاه مراجعه کنند؛ اما در ورشکستگی‌هایی که با رمزارز سروکار  دارد، چنین به نظر نمی‌رسد. برای بسیاری جذابیت پس‌انداز و سرمایه‌گذاری از این طریق، بهره بردن از مزیت ناشناسی (Facelessness) است. مراجعه به دادگاه مستلزم ارائه اسناد هویتی است، بنابراین در این بحبوحه طلبکاران باید تصمیم بگیرند که تمایل آن‌ها برای حفظ حریم شخصی تا چه حد است. سرمایه‌گذاران که شامل برخی از برجسته‌ترین سرمایه‌گذاران فناوری هستند نیز تمایلی به اظهارنظر درباره مشارکت خود ندارند. دادگاه برای اینکه طلبکاران را متقاعد کند شکایت خود را ثبت کنند، در اقدامی بسیار غیرمعمول، موافقت کرده است که ۵۰ طلبکار بزرگ FTX را مخفی نگه دارد.

در همین حین جان‌ری در حال تلاش برای یافتن دارایی‌ها است. دارایی‌ها شامل دفتر حساب‌های شرکتی است که او خود آن را بدترین ثبت سابقه‌ای (The Worst Record-keeping) می‌نامد که تابه‌حال دیده است. در دفاتر FTX حتی میزان واریز مشتریان ثبت‌نشده است. میلیاردها دلار توسط آلامدا، یکی از شرکت‌های تجاری فرعی، از‌دست‌رفته است. تا ۲۹ نوامبر 2022 وکلا فکر می‌کردند که حداقل هیچ بدهی خارجی وجود ندارد، سپس آنان با BlockFi؛ صرافی ورشکسته دیگری، مواجه شدند که مسئول نگهداری ۵۰۰ میلیون دلار سهام FTX در رابین‌هود؛ یک پلتفرم معاملاتی سهام (A Share-trading Platform) دیگر، بود. وکلا ادعا کردند که FTX آن سهام را به‌عنوان وثیقه برای استقراض (Collateral for Borrowing) قرار داده است و اکنون قصد بازپس‌گیری آن‌ها را دارد. تاکنون جان‌ری تنها چند میلیارد دلار دارایی از بازمانده‌های امپراتوری FTX را توانسته است ردیابی کند. این در حالی است که شناسایی دارایی‌ها تنها نیمی از نبرد است، دستیابی به آن‌ها امر به دشوارتری است.

دادگاه‌های آمریکایی هنوز دستورالعمل مشخصی برای بازسازی شرکت زمرنگاری (Crypto Restructuring) را به سرانجام نرسانده‌اند. درحالی‌که کریپتو به سال پانزدهم حضور خود پا نهاده، کماکان درباره چیستی آن توافقی حاصل نشده است. مبادله توکن‌ها (رمزمُهر) در دفتر کل مجازی (Virtual Ledgers) توسط نرم‌افزاری بر روی بلاک‌چین ثبت می‌شود که هیچ‌کس مسئول کنترل آن نیست. چنین پروسه‌ای با قانون مالکیت مطابقت ندارد. در این قانون فرض می‌شود افراد مالک دارایی‌های خود هستند. در قانون تصریح می‌شود که افراد دارایی‌هایی که مالک آن هستند یا ازنظر فیزیکی در اختیاردارند یا همچون سهام، دارایی‌ها دارای گواهی مالکیت (Certificates of Ownership) هستند.

در چنین شرایطی بستانکارانی که به دادگاه مراجعه می‌کنند به‌احتمال بالا شانسی برای بازپس‌گیری پول خود ندارند. هنگامی‌که معاملات سهام در بورس (Exchange Trading Stocks) دچار مشکل قانونی می‌شود، از حقوق مشتریان توسط قانون متحدالشکل تجارت (Uniform Commercial Code)؛ قانونی که بر معاملات تجاری در آمریکا حاکم است، محافظت می‌شوند. این در صورتی است که در این پرونده، موارد شرایط استفاده FTX، به‌صراحت این قانون را نادیده گرفته است. مشتریان FTX ممکن است مجبور باشند سال‌ها منتظر باشند تا مشخص شود از دیدگاه قانون مستحق دریافت زیان هستند یا دارایی‌های آنان به رسمیت شناخته نمی‌شود.

در صورت توافق بر سر تسویه (Settlement)، سپرده‌گذاران با غول مرحله آخر؛ نحوه دریافت دارایی، مواجه خواهند شد. بیشتر دارایی‌های ارزشمند قابل بازیابی FTX احتمالاً در قالب توکن‌های رمزنگاری‌شده (Crypto Tokens) خواهد بود. مزایدۀ این توکن‌ها می‌تواند نتیجه عکس بدهد و جرقه‌ای باشد که ارزش بازاری آن‌ها را هم برایFTX  و هم برای سایر دارندگان این توکن‌ها به آتش بکشد. تناقض اجرایی اصلی اینجا رخ می‌دهد: به‌طورقطع توکن‌ها ازنظر وکلا و سیاستمداران، ارز پذیرفته‌شده نمی‌تواند باشد. ارز موردحمایت قانون در صورتی به رسمیت شناخته می‌شود که توسط دولتی حمایت شود. به نظر می‌رسد که وقتی زمان حسابرسی دارایی‌های FTX فرامی‌رسد، دادگاه باید ادعاها را در قالب معادل دلاری بررسی کند. طرح مسئله «معادل دلاری» این سؤال را مطرح می‌کند که نرخ مبادله کدام روز به‌عنوان معیار استفاده خواهد شد.

راه دیگر، می‌تواند فروش حساب‌ها به صرافی واسط دیگر (Solvent Exchange) باشد. این راه از فروش و جمع‌آوری پول در ازای توکن‌هایی که هیچ‌کس آن‌ها را نمی‌خواهد، جلوگیری می‌کند؛ اما بزرگ‌ترین لکه ننگ عرصه کریپتو را تا سال‌ها در این صنعت زنده نگه می‌دارد و کماکان نیاز به یافتن خریدار دارد.

اکونومیست در 10 ژانویه 2023 (20 دی 1401) خبر داد که در 5 ژانویه، نهادهای تنظیم‌گر آمریکایی مداخله کردند تا معامله دیگری را متوقف کنند که باعث می‌شد بایننس؛ بزرگ‌ترین صرافی ارزهای دیجیتال، یک میلیارد دلار دارایی از وویجر؛ یک شرکت رمزنگاری ورشکسته دیگر را بخرد. بدین‌ترتیب یک قطعیت از روند آینده وجود دارد: صرافی ارزهای دیجیتال در هرج‌ومرج نفس‌گیر، همانند زندگی؛ گهی پشت به زین و گهی زین به پشت، گذر دوران خواهند کرد...